A besoni tek fantazmat? Nuk jeni të vetmi. Mbi 61% e amerikanëve besojnë te fantazmat. Në sondazhet e fundit, shumica e njerëzve u shprehën se besonin te fantazmat dhe rreth 18% madje pretenduan se e kishin parë një të tillë. Megjithatë, pavarësisht nga këto besime të përhapura, nuk ka asnjë provë shkencore që fantazmat ekzistojnë.
Shumë shikime fantazmash mund të shpjegohen me pareidolia, tendenca për të parë modele, si fytyra ose figura, në stimuj të rastësishëm, hije në një cep ose degë pemësh që prekin një dritare. Historitë e fantazmave kanë qenë pjesë e kulturës njerëzore për mijëvjeçarë, por edhe me rrëfime të panumërta takimesh, vëzhgimet shkencore nuk gjejnë asnjë bazë fizike për fantazmat.
Psikologjia pas besimit të fantazmave
Disa tipare të personalitetit i bëjnë disa njerëz më të prirur të besojnë te fantazmat. Ata që në përgjithësi janë më të frikësuar ose që i interpretojnë ngjarjet si zgjedhje të qëllimshme dhe jo rastësi, kanë më shumë gjasa të besojnë në të mbinatyrshmen. Kjo predispozitë mund të jetë një tipar evolucionar i lidhur me instinktet e mbijetesës, ku të qenit i kujdesshëm ndaj rreziqeve të padukshme, si grabitqarët në natyrë, mund të jetë i dobishëm.
Në eksperimente, thjesht t’i thuash dikujt se një vend është i përhumbur, mund t’i shtyjë ata të ndiejnë ndjesi të frikshme, duke theksuar fuqinë e sugjerimit. Frika dhe pritshmëria mund të ndikojnë shumë në perceptimin, duke i bërë njerëzit më të prirur të interpretojnë stimujt e paqartë si fenomene fantazmë.
Besimet historike dhe ndikimi kulturor
Fantazmat kanë qenë pjesë e sistemeve të besimit njerëzor për mijëra vjet. Mesopotamët besonin te fantazmat dhe ia atribuonin sëmundjet shpirtrave që 5000 vjet më parë. Përshkrimi më i vjetër i njohur i një fantazme gjendet në një pllakë babilonase 3500-vjeçare. Pavarësisht ndryshimeve në tregimet e fantazmave nëpër kultura, ideja thelbësore e shpirtrave të të vdekurve mbetet konstante.
Mashtrime dhe keqinterpretime
Jo të gjitha historitë e fantazmave janë takime të vërteta. Disa, si motrat famëkeqe Fox në shekullin e 19-të, janë provuar të jenë mashtrime. Motrat falsifikuan tinguj fantazmash për të mashtruar fqinjët e tyre, duke ndezur lëvizjen e spiritualizmit. Në mënyrë të ngjashme, Horrori i Amitivillit, një histori e famshme fantazmash, u pranua më vonë nga të përfshirët si një përrallë e sajuar e krijuar për të përfituar nga librat dhe filmat.
Shpjegime shkencore për takimet me shpirtra
Paraliza e gjumit: Kjo gjendje ndodh kur një person zgjohet por është ende në një gjendje ëndërrimi, i paaftë për të lëvizur. Shpesh përfshin halucinacione të gjalla, të tmerrshme, si ndjesia e një pranie në dhomë ose një peshë në gjoks. Rreth 20% e njerëzve përjetojnë paralizë të gjumit, gjë që mund të shpjegojë shumë raportime të shikimit të fantazmave.
Myku toksik: Disa shtëpi me fantazma janë të vjetra dhe mund të kenë probleme me mykun toksik, si myku i zi. Disa myqe mund të shkaktojnë halucinacione dhe simptoma psikologjike, të cilat mund ta bëjnë dikë më të prirur të besojë se po përjeton një shikim fantazme.
Infratingulli: Tingujt me frekuencë të ulët nën pragun e dëgjimit njerëzor mund të shkaktojnë ndjenja frike, ankthi dhe madje edhe shqetësime vizuale. Infratingulli mund të shkaktojë dridhje në trup që krijojnë një ndjesi sikur po të shikojnë ose të shikimit të hijeve. Vic Tandy, një inxhinier, zbuloi se infratingulli i shkaktuar nga një freskuese që nuk funksiononte në laboratorin e tij kontribuoi në përvoja me fantazmë të raportuara nga ai dhe kolegët e tij.
Ndërsa këto shpjegime shkencore mund të jenë përgjegjëse për shumë shikime fantazmash, ato nuk mbulojnë të gjitha rastet. Mungesa e provave përfundimtare nuk e hedh poshtë domosdoshmërisht ekzistencën e fantazmave, por sugjeron që shumë pamje mund të kenë shpjegime më të zakonshme të rrënjosura në psikologji, mjedis ose mashtrime të thjeshta. Pra, a ekzistojnë fantazmat? Kjo është ende për debat, por jo çdo histori fantazmash është ajo që duket. /TopTenz – Syri.net
