400 vjet më parë, një grup emigrantësh nga ajo që sot është Holanda u vendosën në skajin jugor të ishullit të Manhatanit. Ata u vendosën atje dhe themeluan Nju Amsterdamin. Në vitin 1664, anglezët morën në zotërim vendbanimin, i cili u rrit në qytetin e Nju Jorkut. Për popullin Lenape, banorët fillestarë, kolonizimi nënkuptonte humbjen e tokave të tyre dhe zhdukjen pothuajse totale të tyre: sot kanë mbetur vetëm rreth 20,000 nga pasardhësit e tyre. Këta të fundit tani kërkojnë falje dhe kompensim nga qeveria holandeze, e mbështetur nga një ekspozitë në Muzeun e Amsterdamit që ilustron një periudhë koloniale që i është kushtuar më pak vëmendje se ish-kolonitë e tjera holandeze në Surinamin e sotëm (Amerika e Jugut), Karaibe dhe Indonezi.
Muzeu i Amsterdamit dhe Muzeu i Qytetit të Nju Jorkut, së bashku me përfaqësuesit e krerëve të katër Kombeve Lenape, kanë bashkuar forcat për të organizuar ekspozitën, të quajtur Manahahtaanung apo Nju Amsterdam? Historia Indigjene Pas Nju Jorkut. Nëpërmjet objekteve, veshjeve, dokumenteve historike dhe videove dëshmuese, rikuperohet zëri i një komuniteti “që kthehet 400 vjet më vonë për t’u përfshirë në dialog, sepse me kolonizimin ne humbëm lidhjen me tokën dhe kulturën tonë, dhe gjuha vuajti,” shpjegon Brent Stonefish, një anëtar i Kombit Delaware, një nga katër Lenapet.
Stonefish ka udhëtuar në Holandë në kërkim të një faljeje zyrtare dhe një formë dëmshpërblimi, dhe vëren se “kompensimi mund të përkthehet në mbështetje për ruajtjen e gjuhës dhe zhvillimin shoqëror”. Tri degët e tjera të popullit të tyre janë Kombi fisnor Nanticoke Lenni-Lenape, Kombi Ramapough Lenape dhe Kombi Munsee-Delaware. Efektet e këtij procesi vazhdojnë edhe sot e kësaj dite dhe kanë gjeneruar, ndër të tjera, varfëri dhe mungesë të vetëvlerësimit. Katër kombet Lenape njihen federalisht nga qeveria e Shteteve të Bashkuara.
Ekspozita është, në një farë mënyre, modeli i kundërt i diplomacisë kulturore që përdoret nga vendet për të promovuar veten jashtë vendit. Lenapet theksojnë se kanë rezistuar dhe se ekspozita muzeale e bën më të lehtë të flitet për të kaluarën. Vështirësia e këtij ushtrimi qëndron në faktin se ka dy anë të pabarabarta. Nga njëra anë, shteti holandez dhe nga ana tjetër, katër kombe që e konsiderojnë veten sovrane, por nuk kanë përfaqësim në institucionet ndërkombëtare për të mbështetur këtë pikëpamje. “Le të ecim hap pas hapi. Kërkimi i faljes së Holandës duhet të përkthehet në veprime. Për të qenë në gjendje të shërojmë një komunitet për padrejtësitë e vuajtura nga paraardhësit tanë.”
Lenapet jetonin në bregun e Atlantikut, në verilindje të asaj që sot janë Shtetet e Bashkuara. Burrat peshkonin dhe gjuanin dhe gratë i përkushtoheshin bujqësisë. Shtëpitë e tyre në formë kubeje ishin të mbuluara me lëvore pemësh dhe ndërtuan gjithashtu struktura të mëdha prej druri. Në 1609, Kompania Holandeze e Indeve Lindore porositi eksploruesin dhe navigatorin anglez Henry Hudson të kërkonte një kalim të mundshëm verilindor në Azi. Ai shte përpjekur ta gjente atë rrugë në dy raste të mëparshme me kërkesë të tregtarëve anglezë, kështu që hipi në anijen Halve Maen (“Gjysmë Hëna”), një kopje e së cilës gjendet në ekspozitë. Kur iu desh të linte udhëtimin për shkak të stuhive, ai ndryshoi kurs edhe pse kishte rënë dakord me Amsterdamin që të kthehej nëse do të haste probleme. Ai filloi të kërkonte një kalim veriperëndimor dhe ajo që gjeti ishte lumi, gjiri dhe ngushtica që mban emrin e tij sot. Ai gjithashtu eksploroi bregun e Nju Xhersit dhe u ankorua në ishullin Manhatan. Ai gjithashtu hartoi rajonin e Arktikut, duke lehtësuar ekspeditat polare të shekujve 18 dhe 19.
Në vitin 1624, kolonët holandezë, të quajtur nga Lenape “njerëzit e kripës” sepse dolën nga oqeani, u sollën atje nga një firmë tjetër holandeze: Kompania e Indeve Perëndimore për të populluar koloninë. Ato ishin rreth 30 familje protestante nga Franca dhe ajo që sot është Belgjika, të persekutuara për besimet e tyre fetare kalviniste. Me kalimin e kohës, kolonët përfshinin europianë të tjerë, si dhe njerëz të skllavëruar ose të detyruar. Një vit më vonë, Fort Amsterdam u ndërtua afër ishullit të Manhatanit, më vonë u shndërrua në qytetin e Nju Amsterdam.
Në Arkivin Kombëtar të Holandës gjendet një letër e datës 5 nëntor 1626 dhe e shkruar nga Pieter Schaghen, që raportonte blerjen e ishullit të Manhatanit nga vendasit. “Tregtarët holandezë e blenë atë për 60 guldena”, thuhet në shënim. Me kursin aktual të këmbimit do të ishte rreth 24 dollarë, sipas burimeve arkivore, dhe lindi legjenda se Manhatani u ble me atë çmim. Lenape nuk ishin në dijeni të tregtisë së tokës dhe çfarë do të thoshte zotërimi i tokës për një europian; për komunitetin autokton nuk duhet të ketë nënkuptuar asgjë më shumë se dhënien e një leje përdorimi të përkohshme. Ata nuk hoqën dorë nga të jetuarit në territorin e të parëve të tyre, por u larguan me forcë nga shtëpia e tyre.
“Na masakruan. Të mendosh se paraardhësit tanë e shitën tokën tonë për disa xhingla është një mënyrë për të thënë se ata ishin primitivë, të paqytetëruar dhe jo inteligjentë. Duke pranuar se ky ishte një gabim [nga ana e Holandës] do t’i lejonte paraardhësit tanë të pushonin,” thotë Stonefish. Ai gjithashtu thotë se nëse do të kishte pasur një marrëveshje të qartë shitjeje, do të ishte krijuar një “wampum”. Është një varg rruazash që përfaqëson një traktat. Dy shirita janë vendosur në një nga vitrinat me synimin për ta plotësuar atë si një simbol të një mirëkuptimi të ri.
Një mur u ndërtua rreth Nju Amsterdamit për të mbajtur larg vendasit dhe gjithashtu anglezët. Me kalimin e kohës, muri u bë Wall Street dhe Manahahtaanung u bë Manhatan. Një pjesë e rrugës tregtare Lenape (Wickquasgeck) u bë Brede weg dhe më vonë Broadway në anglisht, sipas Muzeut Kombëtar të Indianëve Amerikanë, pjesë e Institutit Smithsonian.
Situata koloniale ndryshoi në mars 1664 kur mbreti Charles II i Anglisë ia dha tokat vëllait të tij, Dukës së Jorkut, në një kohë kur mbretëronte paqja mes dy vendeve. Ata kishin qenë në luftë më parë dhe do të luftonin përsëri më vonë. Kur disa anije angleze mbërritën në portin e Nju Amsterdamit po atë vit, Peter Stuyvesant, drejtori i përgjithshëm i kolonisë, kapitulloi dhe e dorëzoi atë. Në vitin 1667, në bazë të Traktatit të Bredës, holandezët hoqën dorë nga Nju Amsterdami në këmbim të Surinamit, i cili ishte në duart e anglezëve. Që atëherë, Nju Amsterdam mori emrin në Nju Jork.
Muzeu i Qytetit të Nju Jorkut do të prezantojë një ekspozitë vijuese në vitin 2025. Sipas Monxo López, një nga kuratoret e tij, “kishte një aspekt kulturor dhe një aspekt politik sepse Lenapet na thanë se po kërkonin të vendosnin marrëdhënie diplomatike me Holandën”.
