“Sepse dashuria për paranë, është rrënja e gjithë të ligave”
Qoftë nëse bëhet fjalë për shifrat në ekranin e bankomatit apo për një çantë floriri përrallash, dëshira për pasuri është po aq e vjetër sa vetë shoqëria njerëzore. Sipas dëshmive më të mira arkeologjike, “paratë” datojnë të paktën 5000 vjet më parë. Dhe, duke pasur parasysh se librat më të vjetër të shenjtë që kemi – një ballafaqim midis Rigvedës së hinduizmit dhe Tanakhut hebre – janë shkruar rreth vitit 1300 pes, ka kuptim që fetë kryesore botërore të kishin shumë për të thënë për paratë.
Por, siç mund ta imagjinoni, mesazhet shpesh nuk janë të qarta. Ndërsa Timoteu 6:10 është një pasazh i famshëm biblik, është e qartë për këdo që i ka hedhur një vështrim kalimthi Kishës Katolike ose të krishterëve në mbarë botën, se ka shumë dashuri për paranë. Po kështu, ndërsa Kurani, Dhammapada, Bhagavad Gita dhe Tanakh përmbajnë të gjitha ndalime të pasurisë së tepërt, bota është e mbushur me myslimanë, budistë, hindu dhe hebrenj shumë të pasur.
Pra, a janë këta njerëz të gjithë hipokritë? Përpara se të hedhim gurin e parë, ndoshta duhet të shqyrtojmë se çfarë thonë në të vërtetë ato fe.
Shtegu i Artës
Një gjë duhet të bëhet e qartë që në fillim: Asnjë tekst i shenjtë sot nuk është në favor të lakmisë së shfrenuar, pasurisë së pacipë ose metodave të liga të fitimit. Por kjo nuk do të thotë se ata mësojnë që paratë janë gjithmonë të këqija.
Ndoshta miratuesi më aktiv i pasurisë është hinduizmi. Në hinduizëm, ka katër qëllime në jetë (të njohura si Purusharthas), por ato ndoshta kuptohen më mirë si tre rrugë drejt një destinacioni të vetëm. Fundi final i jetës, qëllimi i qëllimeve (parama-puruṣārtha), është Moksha, që do të thotë çlirim nga cikli i rilindjes. Rruga për në Moksha, pra, kërkon tre gjëra: Kama (kënaqësi dhe gëzim), Dharma (drejtësi, vepra të mira dhe detyrë) dhe Artha (pasuri dhe begati materiale).
Ajo që Hinduizmi e bën të qartë është se pa pasuri apo para, është shumë më e vështirë të shijosh jetën dhe të jesh plotësisht Dharmik. Ata që janë krejtësisht të varfër kanë pak burime për të kënaqur Kamën. Është ndoshta e pavërtetë ajo shprehja: “Paraja nuk mund të blejë lumturinë”. Sigurisht që ndihmon. Për hinduizmin, vetëm kur kemi para mund ta shijojmë plotësisht jetën dhe të ndihmojmë plotësisht njerëzit e tjerë.
Zotërim pa dëshirë
Në budizëm, paraja në vetvete nuk ka asgjë thelbësisht të keqe, por ka diçka që nuk shkon me dëshirën për të. Një nga këshillat qendrore të Budizmit është të shkëputemi nga bota e gjërave materiale sa më shumë që të mundemi. Ne duhet të synojmë të përqendrohemi në kapërcimin e realitetit tonë të zakonshëm (i cili ndoshta është iluziv, gjithsesi) dhe në ndjekjen e iluminizmit. Siç na këshillon Dhammapada, “Nuk ka zjarr si epshi, nuk ka zinxhir si urrejtja, nuk ka kurth si mashtrimi dhe asnjë përrua si dëshira shfrenuar”. Lidhja me familjen, miqtë, pasurinë dhe, po, paratë është një mënyrë e sigurt për të mos e lënë kurrë Samsaran (ciklin e rilindjes).
Por ka një tjetër këshillë të Budizmit që është mjaft delikate. Ndërkohë që nuk duhet të lidheni me paratë, mund të dalloni gjithashtu potencialin e madh për të mirën e parasë. Në të njëjtën mënyrë që hindutë besojnë se Artha është e nevojshme për Dharman, disa budistë pohojnë se bërja e pasurisë është e mirë për sa kohë që rishpërndahet dhe përdoret virtytshëm.
Ai që ju jep pasurinë tuaj
Nuk ka asgjë të gabuar me pasurinë si në tekstet e hebrenjve ashtu edhe në Tanakh. Paratë dhe pasuritë, si të gjitha gjërat, duhet të jepen dhe të merren nga Zoti. Siç thotë Ligji i Përtërirë 8:18, “Por kujtoni Zotin, Perëndinë tuaj, sepse është ai që ju jep aftësinë për të prodhuar pasuri.” Ndryshe nga krishtërimi dhe islami, hebrenjtë nuk u ndaluan kurrë së dhëni para, prandaj, historikisht, ata morën rolin e bankierëve dhe huadhënësve.
Por askund në judaizëm nuk inkurajohet lakmia apo egoizmi. Ndërsa Levitiku 19 lejon pronësinë e tokës dhe prodhimin e verës, ai u thotë gjithashtu judenjve që të lënë një pjesë të pasurisë “për të varfërit dhe të huajt”. Ndërsa Eksodi 22 lejon dhënien e parave, ai gjithashtu thotë: “Nëse i jep hua ndonjërit nga njerëzit e mi që është i varfër… nuk do të kërkosh interes prej tij.” Bamirësia, mirësia dhe përdorimi i pasurisë për të mirë shfaqen vazhdimisht, nga dijetari Maimonides e deri te rabinët e sotëm. Në qendër të shumë hebrenjve që praktikojnë është ideja e tzedakah. Tzedakah nuk është thjesht bamirësi (është gjithashtu), por edhe ndërgjegje shoqërore dhe drejtësi – një vetëdije dhe pasion për ta bërë botën më të mirë.
Më e lehtë për një deve
Për shkak se krishtërimi është një nga fetë më të njohura në botë, është shkruar shumë për hipokrizinë në mënyrën se si i qaset parasë. Jezusi ishte djali i varfër i një marangozi të varfër në një provincë të varfër të Perandorisë Romake. Tek Mateu, ai tha qartësisht: “Nuk mund t’i shërbesh Perëndisë dhe parasë” dhe: “Është më e lehtë për një deve të kalojë nëpër vrimën e gjilpërës, sesa për një të pasur të hyjë në mbretërinë e Perëndisë”. Një nga Etërit më të mëdhenj të Kishës – Agustini – madje e krahasoi dashurinë për para me idhujtarinë (e cila, në atë kohë, dënohej me vdekje).
E megjithatë, Kisha Katolike sot ka 3 miliardë dollarë në asete financiare dhe pasuri të pamatshme nëse merrni parasysh vlerën e shitjes së pronës së saj të kishës, artit, relikteve dhe objekteve të tjera. Bill Gates, Beyonce dhe Chris Pratt janë të gjithë të krishterë praktikues. Të gjithë kanë një ose dy qindarka të kursyera. Si e kuptojnë këtë të krishterët? Ashtu si me Judaizmin, shumë teologji kristiane përqendrohen në idenë e “administrimit”. Zoti jep pasuri dhe (në disa lloje protestantizmi) madje shpërblim për ata që punojnë shumë. Na takon ne t’i përdorim ato para mirë dhe për vepra të mira. Timoteu (i famshmi i shprehjes “rrënja e çdo të keqeje”) madje nënkupton se të jesh i pasur është mirë, për sa kohë që nuk shoqërohet me arrogancë dhe një largim nga Perëndia. Pasuria dhe paratë nuk janë të këqija, por duhet të përdoren mirë. Ato madje mund t’ju lejojnë të bëni mirë.
Mos e konsumoni pasurinë e njëri-tjetrit padrejtësisht
Duke pasur parasysh se është e fundit nga tre fetë abrahamike, nuk mund të jetë çudi që Islami është i ngjashëm me Judaizmin dhe Krishtërimin në mënyrën se si i sheh paratë. Ashtu si ata, pasuria nuk është e keqe në vetvete (Harām), por mund të merret keq (mal-Harām), të shpenzohet keq (tabdhir), ose të shpërdorohet për gjëra të kota (israf). Kur’ani thotë: “Pasuria dhe fëmijët janë stoli e jetës së kësaj bote” dhe këshillon: “Mos lejoni pasuritë dhe fëmijët tuaj, t’ju largojnë nga përmendja e Allahut”.
Një nga “Pesë Shtyllat e Islamit” (të cilat janë besimet dhe sjelljet themelore të muslimanëve) njihet si Zekati. Kjo është lëmosha e detyrueshme, ku të gjithë muslimanët duhet të japin një pjesë të pasurisë së tyre (tradicionalisht 2.5% të pasurisë së tyre) për bamirësi ose për të varfërit. Të pamend janë ata që nuk e japin zekatin e tyre, sepse siç thotë hadithi (Buhariu): “Kush pasurohet nga Allahu dhe nuk e paguan zekatin e pasurisë së tij, atëherë në Ditën e Kiametit pasuria e tij do të bëhet si një gjarpër helmues me dy pika të zeza mbi sy. Gjarpri do t’i rrethojë qafën, do t’i kafshojë faqet dhe do t’i thotë: “Unë jam pasuria jote, unë jam thesari yt”.
Që është makthi i maktheve. / big think
