Rruga e Mëndafshit nuk kaloi vetëm nëpër qytete-oaze në shkretëtirë, por edhe nëpër male. Përmes teknologjisë LiDAR të montuar në drone, janë zbuluar mbetjet e dy qendrave të rëndësishme urbane në juglindje të Uzbekistanit në më shumë se 2000 metra mbi nivelin e detit, si një Machu Picchu e Lindjes.
Qytetet e lulëzuara të fortifikuara të Tashbulak dhe Tugunbulak (120 hektarë në madhësi) ishin të vendosura në lartësi të mëdha, larg tokës së punueshme, prandaj popullsia e bazoi pasurinë e saj në tregtinë, blegtorinë dhe minierat e hekurit. Një zbulim që “mund të rishkruajë historinë e qendrës qendrore. Azi”.
Evropa dhe Azia, dy botë shumë të largëta, u takuan falë një globalizimi ante litteram që përshkoi Rrugën e Mëndafshit. Kontinenti Euroaziatik, midis shekujve 6 dhe 11, bëri investime të mëdha në karvanët dhe rrugët detare që përbënin Rrugën e Mëndafshit, duke siguruar qëndrueshmërinë dhe sigurinë e saj dhe duke nxitur kështu shkëmbimet tregtare dhe tregtare e kulturore. Nevoja vinte nga një Evropë në të cilën kërkesa për mallra luksi (erëza, artefakte të çmuara, pëlhura) po rritej. Përgjatë kësaj rruge kalonin jo vetëm mallrat, por edhe teknologjitë (si busulla, një shpikje që i atribuohet kinezëve) dhe idetë, të cilat ndihmuan që Perëndimi të largohej nga Mesjeta, duke stimuluar trafikun intensiv detar dhe tokësor midis tre kontinenteve: evropian, afrikan dhe aziatik.
Qytetet e Tugunbulak dhe Tashbulak ishin qendra të mëdha urbane që mbajtën një rol vendimtar përgjatë Rrugës së Mëndafshit derisa tregtia midis Lindjes dhe Perëndimit u bë kryesisht detare më e shpejtë dhe më e lirë. Në atë moment këto komunitete malore filluan një rënie të ngadaltë, deri sa u u harruan.
Një ekip i udhëhequr nga profesori Michael Frachetti i Universitetit të Uashingtonit, i cili botoi kërkimin në Nature, i rizbuloi ato.
“Këto vendbanime, të zbuluara falë teknologjisë LiDar, në periudhën e tyre të shkëlqimit maksimal ishin qendra të mëdha urbane, të pasura me lëndë të para (veçanërisht minerale) dhe përfaqësonin një qendër të rëndësishme kur largohej nga oazet fushore të Azisë Qendrore për t’u ngjitur në lartësi të mëdha”, nënvizon Frachetti, “padyshim që malet përfaqësonin një pengesë përgjatë Rrugës së Mëndafshit, por këto qendra, të pajisura me fortifikime dhe ndërtesa të mëdha, ruajtën begatinë me kalimin e kohës falë pozicionit të tyre ”.
Tugunbulak, i vendosur vetëm 5 kilometra nga Tashbulak, ka mbetjet e mureve prej dheu 3 metra të trasha që rrethojnë atë që duhet të ketë qenë një kështjellë. Plani i kësaj qendre malore ishte i ngjashëm me atë të qyteteve të tjera fushore të kohës, por me një përjashtim të madh: jashtë mureve nuk kishte zona banimi , gjë që tregon se popullsia nomade jetonte jashtë zonës së fortifikuar vetëm në verë, ndoshta në tenda që nuk kanë lënë asnjë gjurmë”, shpjegon Frachetti.
Për më tepër, të dy qytetet ndodheshin pranë një zone minerare të pasur me hekur. Pranë minierës, sipas gjetjeve, do të kishte ekzistuar një “fabrikë” në të cilën minerali ishte shndërruar në çelik, material që përfaqësonte burimin kryesor të pasurisë së qytetit, përveç tregtisë, midis shekujve VI dhe XI pas Krishtit.
