Arkeologët kanë zbuluar një qytet biblik 3200-vjeçar në “Tokën e Premtuar”, ku izraelitët u vendosën pas eksodit të tyre nga Egjipti nën udhëheqjen e Moisiut (rreth 1446 para Krishtit sipas Biblës Hebraike). Zbulimi në Zanoah, një qytet i përmendur në Dhiatën e Vjetër, përfshin mure guri, qeramikë dhe objekte të tjera.
Izraelitët mbërritën në Kanaan, Tokën e Premtuar, rreth viteve 1406 deri në 1407 para Krishtit, pasi u endën për 40 vjet në shkretëtirë. Midis objekteve është një dorezë e thyer e kavanozit të gdhendur me tekst hebraik që do të thotë “i përket mbretit” të Judës, duke mbështetur rrëfimin biblik të Moisiut. Ky zbulim u bë i ditur nga Autoriteti i Antikiteteve të Izraelit (IAA).
Historia e Eksodit: Fakt apo fabul?
Historia e Eksodit, që përfshin librat e Eksodit, Levitikut, Numrave dhe Ligji i Përtërirë, përshkruan udhëtimin e izraelitëve nga skllavëria në Egjipt, përmes Detit të Kuq të ndarë, në shkretëtirë, ku Moisiu mori Dhjetë Urdhëresat. Pavarësisht nga rëndësia e tij në traditat hebraike, të krishtera dhe islame, asnjë shënim egjiptian nga ajo kohë nuk e përmend Moisiun ose Eksodin. Përmendja e parë është nga Manetho, një prift egjiptian i shekullit të 3-të para Krishtit, rreth një mijëvjeçar më vonë.
Pasi morën Dhjetë Urdhëresat në malin Sinai, izraelitët u zhvendosën drejt kufirit jugor të Kanaanit, por kishin shumë frikë për të hyrë, duke rezultuar në një ndëshkim hyjnor prej dekadash në shkretëtirë. Ata kaluan vite në Kadesh Barnea përpara se të arrinin në kufirin lindor të Kanaanit, ku Moisiu vdiq në malin Nebo. Jozueu më pas i udhëhoqi ata në Tokën e Premtuar, duke pushtuar Jerikon, me Zanoahun që përmendet në Joshua 15:34,56 si pjesë e ndarjes fisnore të Judës.
Dëshmi nga tarracat bujqësore dhe fragmentet e qeramikës
Gërmimet në Tava-tepe në vitin 2019, të publikuara nga IAA në mars, zbuluan mure të mëdha shkëmbore të bardha, që besohet të jenë mure mbajtëse për tarracat bujqësore. Këto tarraca ndihmuan në krijimin e zonave të nivelit të mbjelljes dhe parandalimin e erozionit të tokës.
Studiuesit vunë në dukje se disa gjetje mund të kenë zhytur shpatin me kalimin e kohës, por shumica, veçanërisht ato të periudhës së hershme bizantine, lidheshin me aktivitetet bujqësore në shpatet e kodrave. Numri i madh i gjetjeve nxjerr në pah rëndësinë e sitit.
Fragmente qeramike u shpërndanë në të gjithë peizazhin, me rreth 20 për qind që datojnë që nga ardhja e izraelitëve dhe pjesa tjetër u modelua gjatë 900 viteve të ardhshme. Artefakte të dukshme përfshijnë qeramikë të ruajtur mirë me një vulë LMLK, që do të thotë “e mbretit”, e lëshuar për herë të parë gjatë mbretërimit të Ezekias rreth vitit 700 pes. U gjet gjithashtu një fragment tasi kozmetik i zbukuruar prej guri gëlqeror të bardhë, i stolisur me shirita koncentrikë dhe një model rrjetë.
Artefakte të tjera përfshijnë tas, kana, një enë si fanar dhe objekte të ndryshme metalike si bizhuteri bronzi (një fragment unaze dhe vathë), vegla hekuri, gozhdë dhe shirita bronzi që përdoren për saldimin e hekurit. Këto zbulime ofrojnë një vështrim në komunitetin e lashtë agrar të Zanoah./Ancient-Origins – Syri.net
