Zbërthimi i ADHD: Simptomat, diagnoza dhe keqkuptimet
ADHD është një çrregullim i zhvillimit neuropsikologjik të fëmijëve dhe adoleshentëve, i cili shfaqet zakonisht para moshës 7 vjeçare. ADHD prek 3%-7% të nxënësve të moshës shkollore dhe haset më shumë te meshkujt (3 deri në 5 herë më shumë).
Çrregullimi i Deficitit të Vëmendjes me Hiperaktivitet (ADHD) ndikon në aftësinë e individit për të kontrolluar vëmendjen dhe sjelljen. Ky çrregullim është i njohur për simptomat e tij karakteristike të cilat përfshijnë vështiresinë në përqëndrim, hiperaktivitetin dhe impulsivitetin. Le të hedhim një vështrim më të hollësishëm në këto simptoma:
Shpërndarja e Vëmendjes:
ADHD-i shpesh shoqërohet me vështirësi për t’i kushtuar vëmendje detajeve. Individët me ADHD mund të bëjnë gabime në detyra shkollore ose detyrat e tjera që kërkojnë vëmendje të zgjatur.
Ata gjithashtu kanë vështirësi në mbajtjen e vëmendjes në lojëra, detyra, ose aktivitete të tjera që kërkojnë përqëndrim të zgjatur.
Një tjetër shenjë e zakonshme është se ata nuk duket të dëgjojnë kur i drejtohesh direkt dhe kanë vështirësi në ndjekjen e udhëzimeve.
Mospërmbushja e Detyrave dhe Aftësitë Organizuese:
Individët me ADHD ndonjëherë kanë vështirësi në përmbushjen e detyrave shkollore ose detyrave të tjera. Ata mund të mos i përfundojnë detyrat për shkak të vëmendjes së ulët dhe vështirësive në organizim.
Organizimi i detyrave dhe aktiviteteve gjithashtu është një sfidë për ta, duke sjellë ndikime në performancën e tyre në shkollë dhe në jetën e përditshme.
Hiperaktiviteti dhe Lëvizshmëria e Papërshtatshme:
Simptomat e hyperaktivitetit përfshijnë vështirësinë për të qëndruar i ulur në situata ku pritet që të qëndrojnë ulur, siç është klasa në shkollë.
Ata gjithashtu lëvizin në mënyrë të vazhdueshme e të papërshtatshme dhe kanë vështirësi për të qëndruar ulur në lojëra ose aktivitete që kërkojnë qetësi.
Impulsiviteti:
Individët me ADHD mund të flasin pa pritur radhën në situata ku pritet që të qëndrojnë të heshtur.
Ata gjithashtu kanë vështirësi në pritjen e radhës, veçanërisht në lojëra grupi.
Ndërhyrja e papërshtatshme në bisedat e të tjerëve është një simptomë tjetër e zakonshme e impulsivitetit.
Simptomat e ADHD mund të ndikojnë thellë në jetën e një individi dhe mund të shkaktojnë vështirësi në shkollë, punë, dhe marrëdhëniet me të tjerët.
Diagnoza e ADHD bëhet përmes vlerësimit të simptomave, duke përmbushur kriteret e përcaktuara në Manualin Diagnostik and Statistik të Crregullimeve Mendore (DSM-IV) të Shoqatës Amerikane të Psikiatrisë.
Për të bërë diagnozën e ADHD-së, këto simptoma duhet të shkaktojnë ndikim të konsiderueshëm në aktivitetet e përditshme të individit dhe duhet të jenë të dukshme në disa aspekte të jetës së tij (p.sh., në shkollë, në shtëpi, në marrëdhënie me shoqërinë etj.) për një periudhë të caktuar kohore. ADHD-ja mund të shoqërohet me çrregullime të tjera të shëndetit mendor, siç janë ankthi dhe depresioni, dhe ndikimi i ADHD-së varion nga rasti në rast.
Shkaqet e Çrregullimit deficitit të vëmendjes dhe hiperaktivitetit tek fëmijët (AHD)
Shkaqet që çojnë në shfaqjen e sindromës ADHD nuk janë ende të njohura në mënyrë të plotë dhe kjo vijon të jetë në vëmendjen e hulumtimeve shkencore që po zhvillohen për të kuptuar më mirë këtë çrregullim.
Nëse hedhim një vështrim të thellë në shkaqet e mundshme të ADHD, zbulojmë një gamë të gjerë të faktorëve që mund të kontribuojnë në zhvillimin e kësaj çrregullimi. Një nga shkaqet potenciale është trauma perinatale, siç janë lindja e parakohshme ose komplikimet gjatë lindjes, të cilat mund të ndikojnë në zhvillimin e sistemit nervor të fëmijës. Përveç kësaj, faktorët gjenetikë kanë gjithashtu rol në predispozicionin gjenetik të ADHD. Studimet kanë treguar se fëmijët me prindër të diagnostikuar me ADHD kanë një rrezik më të lartë për të zhvilluar këtë çrregullim.
Në nivelin e sistemit nervor, ka dëshmi të disfunksionit të sistemeve të neurotransmetuesve, si noradrenalina dhe dopamina. Këto substanca kimike kanë rol të rëndësishëm në kontrollin e vëmendjes, impulsivitetit dhe lëvizshmërisë, dhe ndryshimet në funksionin e tyre mund të shkaktojnë simptomat e ADHD-së.
Hulumtimet kanë treguar se pacientët me ADHD kanë tendencë për hipoperfuzion (mosfurnizim të mirë me gjak) në lobin frontal të trurit. Kjo zonë e trurit ka detyra të rëndësishme në kontrollin e sjelljes dhe vëmendjes, prandaj disfunksionet në këtë pjesë të trurit mund të shkaktojnë shfaqjen e simptomave të ADHD-së.
Një aspekt tjetër që ka ardhur në vëmendje në studimet e fundit janë shenjat e buta neurologjike, të cilat janë të pranishme në shkallë të lartë te fëmijët me ADHD. Këto shenja tregojnë për disfunksione subtile në sistemin nervor dhe mund të jenë një indikator i mëtejshëm i kompleksitetit të këtij çrregullimi.
Disa studime kanë sugjeruar një lidhje mes kohës së shpenzuar para ekranit të televizorit dhe zhvillimit të ADHD në fëmijë. Këto studime kanë spekuluar se ndikimi i stimujve të shpeshta të televizorit dhe lojrave video mund të çojë në mosfunksionim të sistemeve të vëmendjes dhe impulsivitetit në tru, duke rritur kështu rrezikun e zhvillimit të ADHD-së.
Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se rezultatet e këtyre studimeve janë kontradiktore dhe se shumë prej tyre nuk kanë arritur të konfirmojnë një lidhje të qartë kauzale mes kohës së shpenzuar para ekranit dhe zhvillimit të ADHD-së.
Për të përfunduar, është e rëndësishme të kuptojmë se ADHD është rezultat i një kombinimi kompleks të faktorëve gjenetikë, mjedisore dhe neurobiologjikë. Kjo kuptim i thellë i etiologjisë së ADHD-së mund të na udhëheqë drejt zhvillimit të terapive më efektive dhe strategjive të trajtimit për pacientët tanë.
Terapia kognitive-e sjelljes dhe roli i saj në menaxhimin e ADHD-së së fëmijëve
Në menaxhimin e ADHD-së (çrregullimi i deficitit të vëmendjes/hiperaktivitetit) të fëmijëve, një nga qasjet terapeutike efektive është terapia kognitive-e sjelljes. Terapia kognitive-sjellëse ka në qendër të kuptuarin e mendimeve dhe ndjenjave të fëmijëve dhe mënyrës se si këto elemente ndikojnë në sjelljen e tyre. Këtë bëhet përmes diskutimeve të hapura dhe teknikave të përqendrimit. Fëmijët mësojnë strategji për të njohur dhe kontrolluar emocionet e tyre, si dhe për të ndryshuar sjelljet e dëmshme në sjellje të dobishme. Një aspekt i rëndësishëm i terapisë kognitive-të sjelljes është trajtimi vështirësisë së përqendrimit. Fëmijët me ADHD kanë zakonisht vështirësi në qëndrimin në një detyrë të vetme për një kohë të gjatë dhe shpërqendrohen lehtë. Terapia ndihmon fëmijët të zhvillojnë mënyra që të përqendrohen më mirë dhe të përmirësojnë aftësinë e tyre për të kryer detyrat e shkollës.
Në shumë raste, trajtimi i ADHD përfshin një kombinim të psikoterapisë dhe terapisë me barna, dhe mund të ndihmojë individët të menaxhojnë më mirë simptomat e tyre dhe të jetojnë një jetë më të qetë dhe të suksesshme. Barnat ndihmojnë në zbutjen e disa simptomave të ADHD, ndërsa psikoterapia ndihmon në zhvillimin e aftësive që ndihmojnë fëmijët të mësojnë se si të menaxhojnë më mirë simptomat e tyre. Është e rëndësishme që ADHD të diagnostikohet dhe trajtohet me kohë për të maksimizuar shanset për sukses dhe mirëqenie të përgjithshme.
Sistemet dhe teknikat e mbështetjes për fëmijët me ADHD
Në menaxhimin e ADHD-së te fëmijët, një qasje multidisiplinore është thelbësore. Ky bashkëpunim ndërmjet prindërve, mësuesve dhe specialistëve të shëndetit mendor siguron një mjedis të përshtatshëm për fëmijët për të zhvilluar aftësitë e tyre dhe për të arritur sukses në jetën shkollore dhe sociale.
Roli i Prindërve: Prindërit luajnë një rol kyç në ofrimin e një mjedisi të strukturuar dhe mbështetje emocionale për fëmijët me ADHD. Gjithashtu, psikoedukimi dhe terapia familjare shpesh rekomandohet si pjesë e trajtimit.
Mësuesit dhe Mjedisi Shkollor: Mësuesit kanë një rol të rëndësishëm në sigurimin e një mjedisi të përshtatshëm shkollor dhe ndihmojnë fëmijët të zhvillojnë aftësi për tu përqendruar dhe aftësi organizuese.
Specialistët e Shëndetit Mendor: Në raste më të rënda, specialistët e shëndetit mendor, si psikologët dhe psikiatrit, mund të ofrojnë terapi dhe trajtime me barna.
Teknikat e Trajtimit: Teknikat e trajtimit përfshijnë terapinë kognitive-sjellëse dhe barnat stimulante.
Ligjet dhe Aktet e Mbrojtjes së Të Drejtave: Përmbushja e ligjeve dhe akteve të mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve me ADHD në sistemin arsimor është e rëndësishme për sigurimin e barazisë dhe mundësisë për sukses të tyre.
Integrimi dhe Mbështetja Vazhdueshme: Një qasje e integruar dhe mbështetja e vazhdueshme janë thelbësore në menaxhimin e kësaj çrregullimi.
Rreth autores: Dr. Elda Kadra ka kryer specializim 4-vjeçar në spitalin psikiatrik “Xhavit Gjata”, Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza”. Është anëtare e Lidhjes së Psikiatrise Shqiptare. Aktualisht ushtron aktivitetin e saj në klinikën private https://www.ego.al/.
