Misteret orfike janë po aq intriguese sa edhe tingëllojnë. Ato janë një grup besimesh dhe praktikash fetare të përqendruara rreth figurës mitike të Orfeut dhe të rrënjosura në mitologjinë e lashtë greke. Megjithatë, ata kishin një fokus të ndryshëm në krahasim me fenë e praktikuar nga shumica e grekëve, dhe misteret ofronin njohuri unike mbi natyrën e shpirtit, jetën e përtejme dhe lidhjen njerëzore me hyjnoren. Ndryshe nga ritualet më publike të politeizmit grek, misteret orfike ishin ezoterike, të rezervuara për iniciatorët që kërkonin një kuptim më të thellë të ekzistencës dhe kozmosit. Për diçka që quhet “mistere”, ne dimë shumë rreth tyre; gjithçka nga origjina dhe konteksti historik e deri te besimet e tyre thelbësore dhe se si ato ndikuan në mendimin e mëvonshëm filozofik mbi shpirtin dhe jetën e përtejme.
Origjina e mistereve orfike mund të gjurmohet që në shekullin e gjashtë para Krishtit në Greqinë e lashtë. Ata e kanë marrë emrin e tyre nga Orfeu legjendar, i cili nuk ishte thjesht një hero grek, por një muzikant, poet dhe profet në mitologjinë greke. Sipas mitit dhe legjendës, Orfeu ishte një djalë tejet karizmatik dhe mund të magjepste të gjitha gjallesat, madje edhe muzika e tij ishte rok (në kuptimin metaforik, muzika rok ishte ende shumë larg).
Legjenda më e famshme që e rrethon tregon se si ai udhëtoi në Nëntokë për të shpëtuar gruan e tij, Euridikën, dhe kthimi i tij i mëvonshëm u bë një tregim qendror në traditën orfike, duke simbolizuar vdekjen dhe rilindjen.
Referencat më të hershme për besimet orfike vijnë nga poezia e shekullit të 6-të para Krishtit, ndërsa grafiti i shekullit të 5-të është gjetur gjithashtu që i referohet “orfikëve”. Një nga burimet më të vlefshme është papirusi Derveni, i cili vlerësohet të jetë i shekullit të 5-të para Krishtit, por është potencialisht më i vjetër Herodoti, Euripidi dhe Platoni gjithashtu.
Besohet se orfizmi me shumë mundësi u zhvillua në Traki dhe më pas u përhap në të gjithë Greqinë. Si lëvizje e veçantë fetare, ajo kishte tekstet e veta të shenjta, të njohura si Himnet Orfike. Këto himne përshkruanin ritualet e fesë, mësimet etike dhe teoritë mbi kozmosin, shumë prej të cilave ndryshonin nga feja kryesore greke e asaj kohe.
Misteret orfike theksojnë shumë tema si shpëtimi personal, pastrimi dhe një lidhje e fortë me hyjnoren. Kulti gjithashtu vendosi një theks shumë më të fortë në adhurimin personal në krahasim me fokusin e fesë së zakonshme bashkëkohore në adhurimin komunal dhe publik.
Orfizmi mund të ketë qenë gjëja e tij, por kjo nuk do të thotë se nuk ka marrë frymëzim nga burime të tjera. Orfizmi përfaqësonte një përzierje sinkretike magjepsëse të praktikave të shumta fetare dhe ideve filozofike. Për shembull, ai mori elemente nga misteret eleusiniane. Këto përqendrohen rreth miteve të Demetrës dhe Persefonës, të cilat kanë tema të spikatura të vdekjes dhe rilindjes (Persefona çohet në botën e krimit për t’u martuar me Hadin dhe nëna e saj, Demetra, reagon jashtëzakonisht keq).
Sistemi i besimit të mistereve orfike ishte një sistem thellësisht shpirtëror dhe i përqendruar shumë në udhëtimin e shpirtit pas vdekjes dhe mënyrën më të mirë për ta pastruar atë. Në doktrinën orfike, shpirti ishte i pavdekshëm dhe i nënshtrohej ciklit të rimishërimit. Orfikët besonin fuqimisht se shpirti ishte në natyrë hyjnore dhe ishte i bllokuar në trupin e vdekshëm si ndëshkim për një mëkat primordial. Kjo ishte shumë e ndryshme nga feja kryesore greke, e cila u përqendrua shumë më tepër në mbajtjen të perëndive të lumtur për të siguruar një jetë të begatë.
Ashtu si në pitagorianizëm, mësimet orfike propozonin se qëllimi përfundimtar i shpirtit ishte të shpëtonte nga ky cikël i rimishërimit dhe të arrinte lumturinë e përjetshme. Për ta bërë këtë, shpirti duhej të pastrohej, diçka e arritur përmes një sërë nismash dhe respektimit të rreptë të pastërtisë rituale dhe të jetesës etike.
Orfikët e urrenin përdorimin e dhunës dhe abstenonin nga mishi, për të cilin besonin se e kontaminonte shpirtin me pasione shtazarake. Ata kryenin gjithashtu rituale të veçanta pastrimi që nxirrnin jashtë papastërtitë e shpirtit. Një praktikë tjetër e rëndësishme ishte veshja e rrobave të bardha, që simbolizonin pastërtinë dhe refuzimin e botës materiale.
Ndonëse kjo mund të tingëllojë mjaft standarde, ajo që me të vërtetë e bëri orfizmin të dallohej ishte kozmologjia e tij unike dhe fokusi në mite dhe legjenda të pasigurta. Një mit i rëndësishëm ishte ai i Dionis Zagreusit, i cili u copëtua nga Titanët dhe më pas u ringjall. Ky mit simbolizonte copëzimin e shpirtit dhe ribashkimin eventual dhe ishte qendror në kuptimin orfik të jetës, vdekjes dhe rilindjes. Sipas mitit, Titanët e joshën Dionisin me lodra, e vranë dhe ia konsumuan mishin. Megjithatë, Athina i shpëtoi zemrën dhe ai u rilind. Nuk është çudi që ata ishin vegjetarianë.
Sipas mistereve orfike, të gjithë njerëzit përmbajnë një shkëndijë hyjnore e cila ishte një fragment i perëndisë Dionis. Kjo shkëndijë na lidh të gjithëve me sferën hyjnore. Ky besim në një thelb hyjnor brenda çdo individi mbështeste mësimet e tyre etike, të cilat theksonin pastërtinë, devotshmërinë dhe kërkimin e dijes si një mjet për të arritur ngjitjen shpirtërore dhe ribashkimin përfundimtar me hyjnoren.
Fatkeqësisht, shumë nga informacionet që kemi për orfikët priren të jenë tallëse si natyrë. Kjo do të thotë se mund të jetë e vështirë të thuash se cilat praktika ka kryer në të vërtetë kulti dhe cilat janë krijuar për t’i bërë ato të dukeshin të çmendura. Fatmirësisht, një pjesë e vogël e burimeve të lashta relativisht të besueshme u referohen të njëjtave besime dhe rituale.
Nëse këto burime janë të sakta, orfikët besonin në idenë e Adikisë, shmangien e dëmtimit të çdo gjallese. Vrasja dhe dhuna ishin rreptësisht të ndaluara. Dihet se ata kishin një mënyrë jetese thellësisht asketike të rregulluar nga rregulla strikte. Disa burime madje pretendojnë se orfikët ishin beqarë. Duke marrë parasysh se disa mite tregojnë se si Orfeu u copëtua në copa pasi u zotua për beqari, kjo ka njëfarë mënyre logjike.
Platonit iu desh pak kohë për t’i përshkruar priftërinjtë orfikë, duke i bërë ata të dukeshin paksa të bezdisshëm. Me sa duket ata do të mërzitnin grekët e pasur duke trokitur në dyert e tyre me libra të shenjtë, duke u ofruar për t’u pastruar shpirtrat e tyre për një dhurim. Platoni e gjeti idenë e një libri të vetëm të shenjtë veçanërisht shqetësues dhe disi risi, ndoshta sepse shumica e traditave fetare ishin gojore në atë kohë. Fatkeqësisht, asnjë prej këtyre librave të shenjtë nuk i ka mbijetuar shkatërrimeve të kohës.
Ndërsa orfizmi ishte gjithmonë një fe disi ezoterike që nuk do të thotë se nuk ndikoi në besimet kryesore greke me kalimin e kohës. Orfizmi ishte një hap i madh larg pikëpamjes homerike, ku jeta e përtejme ishte një ekzistencë dëshpëruese në hije në botën e krimit. Orfizmi ofronte diçka shumë më optimiste, idenë se me një punë të palodhur, mund të arrihet transhendenca dhe lumturia e përjetshme. Kjo pikëpamje më optimiste ndikoi ndjeshëm si në praktikat fetare ashtu edhe në mendimin filozofik në botën e lashtë greke.
Theksimi i orfizmit mbi natyrën hyjnore të shpirtit dhe potencialin e tij për pavdekësi ndikoi në shkolla të ndryshme filozofike, veçanërisht në pitagorianizmin dhe platonizmin. Pitagora, i cili ishte vetë i ndikuar nga doktrinat orfike, adoptoi idenë e pavdekësisë dhe transmigrimit të shpirtit. Ky besim u bë një gur themeli i mendimit pitagorian, i cili parashtroi se shpirti i nënshtrohet një sërë rimishërimi dhe përfundimisht mund të pastrohet përmes soditjes filozofike dhe jetesës etike (dhe matematikës).
Platoni, një nga filozofët më me ndikim në mendimin perëndimor, gjithashtu integroi konceptet orfike në filozofinë e tij. Në dialogë si “Faedoni” dhe “Republika”, Platoni përpunoi idenë e pavdekësisë së shpirtit dhe udhëtimin e tij drejt një sfere më të lartë, më të përsosur të ekzistencës. Ai e përshkroi shpirtin si në thelb hyjnor dhe të aftë për të arritur njohurinë e vërtetë dhe format e përjetshme nëpërmjet pastrimit intelektual dhe moral. Tingëllon mjaft e ngjashme.
Për më tepër, temat orfike mund të shihen në veprat e filozofëve të mëvonshëm dhe lëvizjet fetare. Periudha helenistike pa një sintezë të ideve orfike, pitagoriane dhe platonike, të cilat kontribuuan në zhvillimin e neoplatonizmit. Neoplatonistët si Plotini theksuan ngjitjen e shpirtit drejt të Vetmit, burimit përfundimtar të gjithë ekzistencës, nëpërmjet praktikave shpirtërore dhe soditjes filozofike. Kjo sintezë solli konceptet orfike të shpirtit dhe jetës së përtejme në antikitetin e vonë, duke ndikuar në mendimin e hershëm të krishterë dhe tradita të tjera shpirtërore.
Misteret orfike mund të mos jenë edhe aq misterioze, por fokusi i tyre i thellë në udhëtimin dhe pastrimin e shpirtit ofroi një perspektivë unike dhe transformuese brenda fesë së lashtë greke. Të rrënjosura në disa nga mitet më interesante të Greqisë së lashtë, këto mistere theksuan pavdekësinë e shpirtit, ciklin e tij të rimishërimit dhe mundësinë e arritjes së lumturisë së përjetshme përmes jetës etike dhe pastërtisë rituale.
Ndikimi i tyre shtrihej përtej praktikës fetare, duke formësuar thellësisht doktrinat filozofike të pitagorianizmit, platonizmit dhe më vonë neoplatonizmit. Duke integruar këto ide, misteret orfike lanë një gjurmë të qëndrueshme në kuptimin perëndimor të shpirtit, jetës së përtejme dhe potencialit të njerëzimit për bashkim hyjnor./Ancient-origins – Syri.net
