Në botën e sotme të konflikteve të zgjatura, ku fitoret e qarta janë të rralla, historia ofron një pamje më të thjeshtë të suksesit ushtarak. Historianët kanë hartuar ngritjen dhe rënien e perandorive me fillime dhe përfundime të qarta, duke e bërë të kaluarën një studim joshës për entuziastët ushtarakë. Kjo listë nxjerr në pah disa nga pushtimet më të mëdha të historisë, por shpesh të anashkaluara, nga sundimtarët e fuqishëm që formësuan botën siç e njohim ne.
10. Ngritja e partëve
Pushtimi i Persisë nga Aleksandri i Madh është i njohur, por ajo që pasoi pas vdekjes së tij në 323 para Krishtit është më pak e njohur. Pa një trashëgimtar të mirëfilltë, perandoria e Aleksandrit u nda në fraksione të ndryshme, duke çuar në vite të tëra lufte civile. Seleuku I Nicator, një nga gjeneralët e Aleksandrit, doli fitimtar, duke themeluar Perandorinë Seleukide, e cila shtrihej nga Turqia moderne në Pakistan.
Megjithatë, në vitin 247 para Krishtit, u ngrit Perandoria Parte, duke kapërcyer gradualisht territorin Seleucid. Partët u bënë një forcë e rëndësishme në Lindjen e Mesme, duke rivalizuar përfundimisht Romën dhe duke kontribuuar në rënien e saj përfundimtare duke dobësuar frontin e saj lindor.
9. Ashoka i Madh
Ashoka, i cili u ngjit në fronin e Perandorisë Mauriane në vitin 268 para Krishtit, zgjeroi domenin e tij në pjesën më të madhe të nënkontinentit indian. Beteja e tij më e famshme, Kalinga, pati gjakderdhje të jashtëzakonshme, me 100,000 njerëz të vrarë.
Tmerret e luftës e prekën thellë Ashokën, duke e çuar atë të përqafojë budizmin, të promovojë tolerancën fetare, të shfuqizojë skllavërinë dhe të përmirësojë ndjeshëm infrastrukturën në të gjithë perandorinë e tij. Mbretërimi i tij jo vetëm që zgjeroi Perandorinë Mauriane, por gjithashtu hodhi themelet për përhapjen e budizmit në të gjithë Azinë.
8. Perandoria Suedeze
Megjithëse Suedia moderne është e njohur për neutralitetin e saj, në vitet 1600, ajo ishte një nga fuqitë ushtarake më të frikshme të Europës. Duke filluar me luftërat kundër Danimarkës për kontrollin e Detit Baltik, Suedia, nën udhëheqësit si Gustav Adolfi dhe Karli XI, zgjeroi territorin e saj në të gjithë Europën Veriore.
Gustav Adolfi, në veçanti, ishte një novator ushtarak, fitoret e të cilit kundër Lidhjes Katolike gjatë Luftës Tridhjetëvjeçare e forcuan ndikimin e Suedisë. Karli XI forcoi më tej fuqinë e Suedisë përmes reformave qeveritare dhe detare, duke mbajtur kontrollin mbi territoret e saj të gjera deri në rënien përfundimtare të perandorisë.
7. Pushtimi i aztekëve dhe përtej
Pushtimi i Perandorisë azteke nga Hernán Cortés në fillim të shekullit të 16-të është i mirëdokumentuar, por ambiciet e tij shtriheshin shumë përtej. Pas rrëzimit të aztekëve, Cortes u përpoq të zgjeronte ndikimin spanjoll në të gjithë Meksikën moderne dhe në Kaliforni.
Megjithatë, akuzat për helmimin e mëkëmbësve spanjollë e detyruan të kthehej në Spanjë për t’u mbrojtur, gjë që çoi në largimin e tij nga pushteti. Kjo ndaloi zgjerimin spanjoll në Amerikën e Veriut, duke lejuar kolonët e mëvonshëm europianë të tejkalojnë dhe përfundimisht të mposhtin ndikimin spanjoll në rajon.
6. Krijimi i Perandorisë Ruse
Rusia, tani kombi më i madh në botë, filloi si një principatë e vogël e njohur si Moskovia. Nën Ivanin III dhe Ivanin IV (“i tmerrshmi”), Rusia u zgjerua ndjeshëm përmes një kombinimi të pushtimeve ushtarake dhe aleancave strategjike. Ivan III trefishoi madhësinë e kombit, duke aneksuar principatat fqinje dhe duke mundur mongolët pa gjakderdhje të madhe.
Mbretërimi i Ivanit IV u shënua nga një zgjerim më agresiv, duke përfshirë pushtimin e Siberisë, i cili i shtoi territore të gjera shtetit rus. Këto pushtime të hershme hodhën bazat për transformimin e Rusisë në një superfuqi globale.
5. Perandoria Japoneze
Zgjerimi i shpejtë i Japonisë në fillim të shekullit të 20-të, që kulmoi me fitoren e saj mbi Rusinë në vitin 1905, shënoi shfaqjen e saj si një fuqi e madhe perandorake. Deri në vitin 1910, Japonia kishte aneksuar Korenë dhe perandoria e saj vazhdoi të rritej përmes pushtimeve agresive në Azi, duke përfshirë pushtimin e Mançurisë në vitin 1931 dhe pjesë të mëdha të Kinës gjatë Luftës së Dytë Kino-Japoneze. Ambiciet perandorake të Japonisë u shtrinë në të gjithë Azinë Juglindore dhe Paqësorin, duke arritur kulmin e tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Perandoria Japoneze ishte e njohur për sundimin e saj të ashpër dhe fshirjen kulturore, veçanërisht në Kore, ku autoritetet japoneze u përpoqën të shtypnin identitetin korean përmes asimilimit të detyruar.
4. Kalifati Rashidun dhe Umajad
Përhapja e shpejtë e Islamit pas vdekjes së profetit Muhamed në vitin 632 pas Krishtit çoi në ngritjen e Kalifatit Rashidun dhe Umajad, të cilët së bashku u zgjeruan në pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme, Afrikës Veriore dhe pjesëve të Europës dhe Azisë.
Kalifati Rashidun, nën udhëheqës si Abu Bekri dhe Omar, pushtoi territore të gjera në Gadishullin Arabik dhe më gjerë. Kalifati Umajad vazhdoi këtë zgjerim, duke arritur kulmin e tij në vitin 732 pas Krishtit, duke kontrolluar gati një të tretën e popullsisë së botës. Ndarjet e brendshme përfundimisht çuan në rënien e Kalifatit Umajad, por trashëgimia e tij formësoi thellësisht botën islame.
3. Timur çalamani/Tamerlani
Tamerlani, i njohur gjithashtu si Timuri, ishte një pushtues nga Uzbekistani i sotëm, i cili ndërtoi një perandori të madhe në fund të shekullit të 14-të. Pavarësisht se ishte i gjymtuar nga një lëndim beteje, Timuri udhëhoqi fushata të suksesshme në të gjithë Azinë Qendrore, Lindjen e Mesme dhe pjesë të Indisë. Perandoria e tij përfshinte Afganistanin modern, Iranin, Irakun dhe pjesën më të madhe të Turqisë Perëndimore.
Timuri ishte i njohur për taktikat e tij të pamëshirshme, duke shkatërruar shpesh qytete që i rezistonin sundimit të tij, ndërsa kursente ata që dorëzoheshin. Pushtimet e tij, megjithëse brutale, lanë një ndikim të qëndrueshëm në rajonet që dominonte, duke ndikuar në peizazhin politik dhe kulturor për shekuj.
2. Perandoria Mongole
Perandoria Mongole, e udhëhequr nga Gengis Khan, mbetet perandoria më e madhe e lidhur në histori. Ajo shtrihej në 19 milionë kilometra katrorë në kulmin e saj. Duke filluar nga viti 1206, Mongolët pushtuan territore të gjera në të gjithë Azinë dhe Europën, duke përfshirë Kinën, Azinë Qendrore dhe Europën Lindore. Fushatat e tyre ushtarake u karakterizuan nga shpejtësia, përshtatshmëria dhe lufta psikologjike, duke shkatërruar shpesh rajone të tëra që rezistonin.
Pavarësisht reputacionit të tyre për brutalitet, mongolët gjithashtu promovuan tregtinë dhe shkëmbimin kulturor në të gjithë perandorinë e tyre, duke lidhur Lindjen dhe Perëndimin në mënyra të paprecedenta.
1. Perandoritë “Dielli nuk perëndon kurrë”.
Fraza “dielli nuk perëndon kurrë” u përdor për herë të parë për të përshkruar Perandorinë Portugeze, e cila, në fillim të shekullit të 16-të, kishte krijuar koloni në Afrikë, Azi dhe Brazil. Sidoqoftë, ishte Perandoria Britanike që e fitoi vërtet këtë titull në shekujt 19 dhe 20.
Deri në vitin 1920, Perandoria Britanike kishte arritur shtrirjen e saj më të madhe, duke mbuluar 13.71 milionë kilometra katrorë dhe duke qeverisur një të katërtën e popullsisë së botës. Ndikimi i saj shtrihej në kontinente, nga Amerika e Veriut në Indi, Afrikë dhe Paqësor, duke e bërë atë perandorinë më të madhe në histori. Trashëgimia e Perandorisë Britanike vazhdon të formësojë politikën, ekonominë dhe kulturën globale sot./TopTenz – Syri.net
