Demenca është një gjendje që shoqërohet me humbje progresive të kujtesës, rënie të aftësive njohëse, ndryshime të mundshme të personalitetit dhe në rastet më të rënda, varësi të plotë të pacientit nga ndihma e mjedisit
Çrregullimet e kujtesës dhe përqendrimit, orientimi i dobët në hapësirë, apatia, humori i ulët, ankthi janë disa nga simptomat e demencës.
Disa ekspertë theksojnë se është e mundur që këto dhe të tjera ankesa të jenë më të theksuara në një pjesë të caktuar të ditës – në orët e vona të pasdites dhe në orët e hershme të mbrëmjes.
Episodet zgjasin nga disa minuta deri në disa orë, ndonjëherë gjatë gjithë natës
Neuropsikiatrja dr. April Krowel shprehet se simptomat e para të demencës mund të shfaqen në fund të ditës, gjatë perëndimit të diellit.
Ekziston mundësia që problemet të shfaqen në orët e mëvonshme të mbrëmjes, shton mjeku neurolog dr. Victor Diaz nga Orlando Health për Orlando Health Neuroscience Institute.
1 në 5 pacientë me forma të ndryshme të demencës, si sëmundja e Alzheimerit, demenca e trupit Lewy, kanë simptoma të theksuara gjatë ditës.
– Episodet e simptomave të theksuara të demencës mund të zgjasin nga disa minuta deri në disa orë, e në disa raste edhe gjatë natës – thotë doktor Diaz.
Këto ndryshime mund të ndodhin në fund të ditës dhe nuk do të vihen re nga pacienti, por nga mjedisi, shpjegon Dr. Krowel. Simptomat më të theksuara në orët e hershme të mbrëmjes shfaqen në të gjitha fazat e demencës, megjithëse ato janë më intensive në format e ndërmjetme të sëmundjes dhe më pas zvogëlohen me përparimin e sëmundjes, sipas ekspertëve të mbledhur rreth Alzheimer Society of Canada.
Personi nuk e di se ku është, nuk ndihet i sigurt
– Është e mundur që pacienti të mos e dijë se ku ndodhet, të mos ndihet i sigurt, gjë që shkakton ankth, shqetësim, nervozizëm, pagjumësi – thotë doktor Krowel.
Këto simptoma të pakëndshme mund të kontrollohen disi nëse e dimë se në cilën orë të ditës janë më të zakonshmet, sipas ekspertëve. Nuk dihet deri më sot pse simptomat janë më të theksuara tek disa njerëz në fund të ditës. Disa studiues thonë se ekziston një lidhje e mundshme me ndryshimet në ritmin cirkadian.
Cikli i zgjimit dhe gjumit, në termat më të thjeshtë, është një ritëm rrethor. Ritmi cirkadian është ora e brendshme e trupit. Ky ritëm kontrollon organizimin e përkohshëm të proceseve themelore të jetës dhe është krijuar në mënyrë që ne të flemë natën.
Demenca dhe ritmi cirkadian
Demenca mund të ndikojë në ritmin cirkadian, të shkaktojë rritje të aktivitetit fizik në mbrëmje dhe një periudhë më të gjatë zgjimi pas perëndimit të diellit. Disa studiues thonë se ritmi cirkadian mund të ndikojë në emocione dhe të kontrollojë disponimin tonë. Çfarë ndodh saktësisht në trurin e një pacienti të prekur nga demenca dhe si ndikon sëmundja në ritmin cirkadian, ende nuk dihet plotësisht, ekspertët po përpiqen të gjejnë një përgjigje për këtë pyetje.
Simptomat e rënda të demencës në fund të ditës mund të jenë më të theksuara te njerëzit që ndjejnë lodhje të fortë, dhimbje dhe uri gjatë orëve të pasdites. Ato janë më të zakonshme tek pacientët që janë të ekspozuar dobët ndaj dritës së diellit, tek ata që tashmë vuajnë nga një formë depresioni, ankthi dhe gjithashtu shfaqen si një reagim i padëshiruar ndaj ilaçeve, tek njerëzit që vuajnë nga dëmtimi i dëgjimit ose shikimit.
Pacientët shpesh nuk flenë gjatë natës
Çorientimi dhe konfuzioni janë simptomat më të dukshme që shfaqen në orët e vona të pasdites dhe herët në mbrëmje.
– Për shembull, familja është duke përgatitur darkën dhe pacienti pyet veten: “Çfarë po bëjnë këta?”, sepse ai nuk kupton çfarë po ndodh ose ndjen se është në vendin e gabuar – thotë doktor Diaz.
Personat e prekur nga demenca në situata të tilla zakonisht shqetësohen edhe më shumë dhe gjithçka mund të shoqërohet me shenja fizike, për shembull, pacienti ecën rreth tavolinës ose lëkundet më shumë në karrige. Është e mundur që ai të bëhet nervoz dhe agresiv.
– Anëtarët e familjes ose kujdestarët shpesh vërejnë se pacienti nuk fle, ecën nëpër shtëpi gjatë natës dhe ngatërron ditën me natën – shpjegon doktor Diaz.
Dallimi midis delirit dhe demencës
Meqenëse ka disa forma të demencës dhe simptomat janë të ndryshme, për shembull, halucinacionet vizuale dhe dëgjimore janë më të dukshme tek njerëzit që vuajnë nga demenca e trupit Lewy, shpjegojnë mjekët.
Ekspertët shprehen se është e rëndësishme të dallohen këto simptoma nga ato të delirit. Si deliri, ashtu edhe demenca janë çrregullime mendore organike për shkak të dëmtimit të funksionit të trurit. Ndryshimet e humorit, konfuzioni dhe çrregullimet e vëmendjes shoqërojnë të dyja kushtet, me delirin që manifestohet si një ndryshim i papritur dhe kalimtar në funksionimin intelektual.
Deliriumi, në disa raste, mund të jetë një gjendje kërcënuese për jetën
Çorientimi në gjendje deliri mund të jetë një shenjë e një gjendjeje kritike, e cila ndonjëherë ndodh si rezultat i infeksionit të patrajtuar, sepsës, rritjes së papritur të presionit të gjakut, sheqerit të lartë në gjak ose si manifestim i një goditjeje te pacientët e moshuar. Dr Diaz.
Ankesat që shoqërojnë demencën mund të jenë më të theksuara në fund të ditës, ndërsa deliri shfaqet pavarësisht orës së ditës. Mjekët thonë se deliri mund të kontrollohet me sukses kur të zbulohet shkaku i tij dhe të fillojë trajtimi. Në rast se dyshojmë se dikush nga mjedisi ynë ka simptoma deliri, është e rëndësishme të kërkojmë ndihmë urgjente mjekësore.
Mbështetja qetëson simptomat e frikës dhe ankthit
Simptomat e demencës në orët e vona të pasdites dhe në mbrëmjen e hershme përsëriten shpesh, ndaj është e mundur të parashikohen dhe të lehtësohen deri diku me një reagim në kohë. Mbështetja e pacientëve gjatë natës mund të qetësojë frikën dhe ndjenjat e ankthit.
Mjekët thonë se është e rëndësishme që së pari të plotësohen nevojat elementare të pacientit, të mos ketë uri, etje, të mos ndjehet rehat, të mos jetë shumë i lodhur.
Një ndryshim në modelet dhe mjedisin e zakonshëm mund të komplikojë më tej simptomat e demencës.
– Çorientimi mund të ndodhë pas ndryshimit të renditjes së mobileve apo sendeve, ndryshimit të kujdestarëve – thotë doktoresha Diaz.
Simptomat e demencës mund të përkeqësohen nga disa sëmundje
Në rast ndryshimi të ambientit, rekomandohet që njëri prej anëtarëve të sjellë sende që i pëlqejnë pacientit ose foto familjare.
Narkotikët dhe disa medikamente psikotrope mund të përkeqësojnë simptomat e ditës, thotë Dr. Diaz. Nuk këshillohet ndërrimi i disa qetësuesve të dhimbjes pa u konsultuar me mjekun. Në disa raste, koha e administrimit të barit është gjithashtu e rëndësishme. Në rastin e simptomave jashtëzakonisht të forta të demencës në orët e hershme të mbrëmjes, këshilla është të rishikohen medikamentet që merr pacienti.
Këshilla është t’i kushtohet vëmendje më e madhe problemeve të mundshme shëndetësore shtesë të një pacienti të diagnostikuar me demencë.
– Kataraktet dhe dobësimi i shikimit janë të shpeshta në pleqëri, ka mundësi që pacienti të ketë problem me shikimin, sidomos në orët e mbrëmjes. Këto vështirësi mund të shkaktojnë lehtësisht konfuzion – thotë doktor Diaz. Këshilla është që të sigurohet ndriçimi adekuat në dhomën ku jeton personi i çmendur. Një mjedis më i zhurmshëm që madje mund të frikësojë pacientin do të ketë një efekt të ngjashëm.
Pacientët kanë nevojë për gjumë të mjaftueshëm
Rekomandohet që pas orës 17 në ditët e vjeshtës dhe dimrit t’i sigurojmë pacientit një dhomë të rehatshme dhe të qetë. Pacienti mund të shqetësohet nga të gjithë tingujt, jo vetëm muzika dhe televizioni, por edhe kërcitja e enëve.
Simptomat e demencës në mbrëmjen e hershme mund të përkeqësohen më tej nga gjumi i pamjaftueshëm. Suplementet e melatoninës pas orës 17:00 mund të jenë të dobishme për pacientin. Melatonina është një hormon i sekretuar në masën më të madhe nga gjëndra pineale, e njohur edhe si gjëndra pineale. Ky hormon ndikon në orën tonë të brendshme biologjike gjatë natës dhe lejon që ritmet tona biologjike të funksionojnë siç duhet. Sasia më e lartë e melatoninës sekretohet rreth mesnatës dhe një deri në dy orë pas mesnate. Rekomandohet të konsultoheni me një mjek për përdorimin e mundshëm të melatoninës.
Pagjumësia është shpesh rezultat i vakteve të mëdha në mbrëmje, konsumit të kafeinës në mbrëmje dhe apneas së gjumit.
Mungesa e ndërveprimit cilësor me pacientin shpesh mund të shkaktojë komplikime shtesë.
– Shpesh familja e lë personin e çmendur vetëm në dhomë derisa të kalojë episodi i simptomave të dallueshme. Kjo nuk rekomandohet sepse në një situatë të tillë pacienti lihet vetë dhe i ekspozohet frikës dhe çorientimit shtesë – thotë doktor Diaz.
