Kur mendoni për një fantazmë, çfarë ju vjen në mendje? Një çarçaf i mykur i frikshëm? Një grumbull keqdashës armature të mbinatyrshme? Apo një zotëri i lig me kostum viktorian?
Në vitin 1863, karikaturisti dhe ilustratori i romaneve të Dickens-it, George Cruikshank, shpalli një “zbulim” për pamjen e ndryshme të fantazmave. Ai shkroi se askush nuk kishte menduar kurrë për “absurditetin e madh” që mund të ekzistonin fantazma me rroba të veshura: fantazmat nuk mund, nuk duhet dhe nuk guxojnë, për hir të moralit, të shfaqen pa rroba; dhe meqë nuk mund të ketë fantazma të veshjeve, atëherë duket se fantazmat as nuk janë shfaqur dhe as nuk mund të shfaqen.
Pse, pra, fantazmat nuk janë të zhveshura? Ky ishte një problem filozofik për Cruikshank dhe shumë të tjerë në Britaninë viktoriane. Tregimet për fantazma të zhveshura janë tepër të rralla. Si skeptikët, ashtu edhe ata që besonin në fantazma, janë përpjekur të kuptojnë se nga çfarë materiali mund të jenë bërë që të kenë një formë në botën tonë fizike.
Figura e fantazmës me çarçafin e bardhë ka ruajtur statusin e saj ikonë për shekuj, sepse nënkupton lidhjen mes kufomës dhe shpirtit. Para periudhës moderne, roli kryesor i fantazmës ishte të sillte një mesazh nga bota e përtejme, prandaj lidhja me rrobat e varrimit kishte kuptim. Kjo shfaqet edhe në tregimin mesjetar të “Tre të Gjallëve dhe Tre të Vdekurve”, ku disa gjuetarë përballen me kufomat e tyre të mbështjella në çarçafë liri që i paralajmërojnë të kujtojnë vdekjen.
Në shekullin XIX, me përhapjen e spiritualizmit dhe kërkimeve psikike, njerëzit nisën të raportonin fantazma të veshura me rroba të përditshme. Kjo ngriti një problem për studiuesit: nëse fantazma ishte një realitet objektiv, pse duhej të kishte rroba? Nëse shpirti ishte dritë apo substancë eterike, a ishin edhe rrobat shpirtërore? Apo ishin fantazma të vetë rrobave?
Një shpjegim ishte se shikuesit e fantazmave i “vishnin” ato përmes proceseve të pavetëdijshme. Ne e shohim fantazmën ashtu siç e kujtojmë personin e gjallë, me të njëjtat rroba që e bëjnë të njohur.
Kritiku dhe antropologu Andrew Lang, në vitin 1897, e krahasoi këtë me ëndrrat: “Ne zakonisht nuk i shohim njerëzit lakuriq në ëndrra; dhe halucinacionet, si ëndrrat me sy hapur, ndjekin të njëjtin rregull.” Për të, rrobat e fantazmave ishin të njëjtat “lëndë” si ëndrrat. Kjo ide pasqyronte moralin e epokës viktoriane: fantazmat ishin të pastra dhe të përmbajtura, kurrë të zhveshura.
Në atë kohë, rrobat ishin thelbësore për identitetin shoqëror, klasën, gjininë, profesionin. Shumë fantazma të raportuara nga klasa shërbëtore përshkruheshin vetëm përmes rrobave të tyre. Një dëshmi nga revista The Strand në vitin 1908 përshkruante një figurë me fustan pambuku të hapur dhe kapelë të bardhë, “thjesht një shërbëtore”. Rrobat e bënin të njohshme, ndërsa zhveshja do ta zhdukte këtë identitet.
Pyetja për rrobat e fantazmave prek edhe tema më të thella: a ruajnë fantazmat plagët apo kufizimet e jetës? A mund të kenë kontakte fizike me të gjallët? Në seancat spirituale të shekullit XIX u raportua madje “ektoplazma”, një substancë si garzë që dilte nga trupat e mediumeve. Këto pyetje mbi trupin dhe materien vazhdojnë edhe sot, madje në formën e “spektrofilisë”, tërheqjes erotike ndaj fantazmave, që diskutohet gjerësisht në internet.
Edhe në shekullin XXI, pra, pyetja pse fantazmat vishen mbetet një mënyrë për të kuptuar sesi ne imagjinojmë kufirin midis botës së gjallëve dhe asaj të të vdekurve.
