Fatkeqësia më e madhe globale vullkanike në të ardhmen ka më shumë të ngjarë të vijë nga vullkanet e fjetura që mezi monitorohen sesa nga vullkane të njohura si Mali Etna në Siçili ose Yellowstone në SHBA.
Reklamë
Shpesh të anashkaluara, këto vullkane “të fshehura” shpërthejnë shumë më shpesh nga sa mendojnë shumica e njerëzve. Në rajone të tilla si Paqësori, Amerika e Jugut dhe Indonezia, një shpërthim vullkanik pa histori të regjistruar ndodh çdo shtatë deri në dhjetë vjet. Dhe efektet e tyre mund të jenë të papritura dhe me ndikim të gjerë, shkruan RTS .
Një vullkan bëri pikërisht këtë. Në nëntor të vitit 2025, vullkani Hajli Gubi në Etiopi shpërtheu për herë të parë në historinë e regjistruar (të paktën në 12,000 vitet e fundit që njohim). Reja e hirit u ngrit 13.5 kilometra në qiell dhe materiali vullkanik ra në Jemen dhe hyri në hapësirën ajrore mbi Indinë veriore.
Nuk duhet shumë të kthehesh pas në kohë për të gjetur një shembull tjetër. Në vitin 1982, vullkani pak i njohur dhe i pamonitoruar El Chichon i Meksikës shpërtheu pas shekujsh qetësie. Kjo seri shpërthimesh i zuri autoritetet në befasi – ortekë të nxehtë shkëmbinjsh, hiri dhe gazi rrafshuan sipërfaqe të gjera xhungle. Lumenjtë u bllokuan me diga, ndërtesat u shkatërruan dhe hiri ra deri në Guatemalë.
Si El Chichon e vuri uri Etiopinë
Më shumë se 2,000 njerëz u vranë dhe 20,000 të tjerë u zhvendosën në katastrofën më të keqe vullkanike në historinë moderne të Meksikës. Por katastrofa nuk mbaroi në Meksikë. Squfuri nga shpërthimi krijoi grimca reflektuese në atmosferën e sipërme, duke ftohur hemisferën veriore dhe duke zhvendosur musonin afrikan në jug, duke shkaktuar thatësirë ekstreme.
Kjo në vetvete do të vinte në provë qëndrueshmërinë dhe mekanizmat e përballimit të çdo rajoni. Por kur kjo përkoi me një popullsi të cenueshme që tashmë vuante nga varfëria dhe lufta civile, katastrofa ishte e pashmangshme. Uria në Etiopi dhe në pjesën më të madhe të Afrikës Lindore, nga viti 1983 deri në vitin 1985 mori rreth një milion jetë. Kjo tërhoqi vëmendjen globale ndaj varfërisë përmes fushatave si “Live Aid”.
Pak shkencëtarë, madje edhe në fushën e shkencave të Tokës, e dinë se një vullkan i largët dhe pak i njohur kontribuoi pjesërisht në këtë tragjedi.
Pavarësisht këtyre mësimeve, investimet globale në vullkanologji nuk ecin me ritmin e rreziqeve: më pak se gjysma e vullkaneve aktive monitorohen dhe kërkimet shkencore ende përqendrojnë vëmendjen në mënyrë disproporcionale në disa vullkane të njohura.
Ka më shumë studime të botuara për një vullkan – Etnën – sesa për të gjitha 160 vullkanet në Indonezi, Filipine dhe Vanuatu së bashku. Këto janë disa nga zonat vullkanike më të dendura të populluara në Tokë, por edhe më pak të njohurat.
Shpërthimet më të mëdha nuk ndikojnë vetëm në komunitetet përreth tyre. Ato mund ta ftohin përkohësisht planetin, të prishin musonet dhe të ulin rendimentet e të korrave në rajone të tëra. Në të kaluarën, ndryshime të tilla kanë kontribuar në zi buke, epidemi dhe trazira të mëdha shoqërore, por shkencëtarëve ende u mungon një sistem global për parashikimin ose menaxhimin e këtyre rreziqeve të ardhshme.
Për të ndihmuar në këtë drejtim, Profesor Mike Cassidy dhe kolegët e tij në Universitetin e Birminghamit kohët e fundit themeluan Aleancën Globale të Rrezikut të Vullkaneve, një organizatë e dedikuar për përgatitjen parandaluese për shpërthime me ndikim të lartë.
Ne punojmë me shkencëtarë, vendimmarrës dhe organizata humanitare për të nxjerrë në pah rreziqet e anashkaluara, për të forcuar kapacitetin e monitorimit aty ku është më i nevojshëm dhe për të mbështetur komunitetet para se të ndodhin shpërthime.
Të veprosh herët, në vend që të reagosh vetëm pasi të ndodhë një katastrofë, është shansi më i mirë për të parandaluar që vullkani i ardhshëm “i fshehur” të shndërrohet në një krizë globale.
Pse vullkanet “e qeta” janë më të rrezikshmet
Pse vullkanet nuk marrin vëmendjen në përputhje me rrezikun që u shkakton? Pjesërisht, kjo i detyrohet paragjykimeve njohëse të parashikueshme njerëzore. Shumë njerëz supozojnë se ajo që ishte e qetë do të mbetet e qetë (paragjykimi i normalitetit). Nëse një vullkan ka qenë i fjetur për breza me radhë, ai konsiderohet instinktivisht i sigurt.
Gjasat e një ngjarjeje shpesh vlerësohen bazuar në lehtësinë e sjelljes së shembujve në mendje – kjo rrugë e shkurtër mendore njihet si heuristika e disponueshmërisë. Vullkanet ose shpërthimet e famshme, si reja e hirit islandez e vitit 2010, duken të njohura dhe kërcënuese, ndërsa vullkanet e largëta pa shpërthime të kohëve të fundit janë pothuajse inekzistente në mendjet tona.
Këto paragjykime krijojnë një model të rrezikshëm: ne investojmë më shumë vetëm pasi katastrofa të ketë ndodhur tashmë (paragjykim reagimi). El Chichon, për shembull, filloi të monitorohej vetëm pas katastrofës në vitin 1982. Megjithatë, tre të katërtat e shpërthimeve të mëdha (si El Chichon ose më të mëdha) vijnë nga vullkane që kanë qenë të qeta për të paktën 100 vjet dhe për këtë arsye marrin më pak vëmendje.
Përgatitja për shpërthime duhet të jetë proaktive, jo reaktive. Kur vullkanet monitorohen, kur komunitetet dinë si të reagojnë dhe kur komunikimi midis shkencëtarëve dhe autoriteteve është efektiv, mijëra jetë mund të shpëtohen.
Në këtë mënyrë, u shmangën fatkeqësitë në vitin 1991 (në vullkanin Pinatubo në Filipine), 2019 (në vullkanin Merapi në Indonezi) dhe 2021 (në La Soufriere në ishullin e Karaibeve Saint Vincent).
Për të mbyllur këto boshllëqe, bota duhet ta kthejë vëmendjen te vullkanet e monitoruara pak në rajone të tilla si Amerika Latine, Azia Juglindore, Afrika dhe Paqësori – vende ku miliona njerëz jetojnë pranë vullkaneve që kanë pak ose aspak të dhëna historike. Këtu qëndron rreziku më i madh dhe ku edhe investimet modeste në monitorim, paralajmërim të hershëm dhe përgatitje të komunitetit mund të shpëtojnë më shumë jetë.
