Mund të supozojmë se fëmijët shohin makthe me përbindësha nën shtrat, ndërsa të rriturit ëndërrojnë ngjarje stresuese si afatet. Por a ka vërtet prova shkencore që tregojnë se ëndrrat ndryshojnë me moshën?
Edhe pse ka mekanizma të besueshëm që shpjegojnë se si plakja mund të ndikojë në ndryshimin e ëndrrave me kalimin e kohës, shumë pak kërkime e kanë shqyrtuar këtë temë.
“Ëndërrimi varet nga sistemet nervore të përfshira në imagjinatë, kujtesë dhe emocione, të gjitha këto zhvillohen dhe riorganizohen me moshën,” tha për Live Science dr. Giulio Bernardi, drejtues i grupit të kërkimit SPACE (Sleep, Plasticity, and Conscious Experience) në Shkollën IMT për Studime të Avancuara Lucca në Itali. Megjithatë, “çuditërisht pak studime kanë shqyrtuar në mënyrë sistematike se si ëndrrat ndryshojnë nëpër fazat e jetës.”
Studimet që e kanë hetuar këtë kanë treguar se njerëzit priren t’i raportojnë ëndrrat ndryshe në etapa të ndryshme të jetës. Ndërsa ëndërrimtarët e rinj i shohin dhe i përjetojnë më gjallërisht, njerëzit më të moshuar raportojnë situata më të ndërlikuara dhe më pak emocionale.
Një nga shpjegimet më të thjeshta dhe më të zakonshme për mënyrën se si përshtaten dhe evoluojnë ëndrrat tona quhet “hipoteza e vazhdimësisë”, e propozuar për herë të parë në vitin 1971.
Sipas kësaj teorie, ëndrrat tona priren të pasqyrojnë atë që po përjetojmë në jetën zgjuar, nëse jemi në pushime, mund të shohim diell e rërë kur flemë, por nëse jemi të shqetësuar për punën, mund të ‘transportohemi’ sërish në zyrë. Por në fund, paralelet mes gjumit dhe realitetit thonë shumë pak për arsyen se pse ëndrrat tona mund të ndryshojnë teksa rritemi.
“Ndryshimet në ëndërrim gjatë jetës pasqyrojnë ndërveprimin e ndërlikuar mes zhvillimit të trurit, arkitekturës së gjumit dhe pjekurisë njohëse-emocionale,” tha Bernardi. Gjithçka, nga kujtesa te cilësia e gjumit, ndikon në mënyrën se si i përjetojmë ëndrrat dhe pasojat e tyre: “Këta faktorë përcaktojnë jo vetëm sa gjallërisht krijohen ëndrrat gjatë gjumit, por edhe sa të mundshme janë të mbahen mend kur zgjohemi.”
Si ndryshojnë ëndrrat me moshën
Kërkimi themelor mbi ëndrrat e fëmijëve u krye nga studiuesi i gjumit David Foulkes, nga vitet 1970 deri në vitet 1990. Sipas tij, ëndrrat e fëmijëve priren të jenë të thjeshta, ato përfshijnë kafshë, objekte statike dhe ndërveprime të thjeshta. (Megjithatë, kërkimi mbi ëndrrat e fëmijëve është i vështirë, sepse rezultatet varen nga aftësia e fëmijës për të kuptuar çfarë është ëndrra dhe si ta tregojë atë.)
Në adoleshencë, ëndrrat bëhen më të shpeshta dhe më të gjalla, duke pasqyruar ndryshimet e shumta që përjetojmë në jetë. Adoleshentët më të vegjël raportojnë ëndrra rreth rënies, ndjekjes dhe përballjes me përbindësha ose kafshë, ndërsa të rinjtë më të rritur ëndërrojnë më shumë rreth stresit të shkollës dhe marrëdhënieve të reja.
Në jetën e rritur, ëndrrat zakonisht bëhen më të zakonshme e më pak dramatike. Një studim zbuloi se të rriturit dhe të moshuarit shohin shpesh ëndrra ku mbërrijnë diku me vonesë ose ku “përpiqen vazhdimisht të bëjnë diçka”, më shpesh se grupmoshat e tjera. Ëndrrat e çuditshme dhe makthet vazhdojnë të shfaqen, por agresiviteti i adoleshencës venitet, ndërsa kompleksiteti i ëndrrave fillon të pasqyrojë edhe më shumë jetën e zgjuar.
Studimet tregojnë se në pleqëri, njerëzit nuk raportojnë aq shumë ëndrra. Shumë përjetojnë edhe “ëndrra të bardha”, ku mbajnë mend që kanë parë një ëndërr, por nuk rikujtojnë çfarë ka ndodhur. Në pjesë, kjo shpjegohet nga cilësia më e dobët e gjumit te të moshuarit, por një pjesë tjetër lidhet me aftësinë për të kujtuar saktë dhe përshkruar përvojën e ëndrrës, një aftësi që ndryshon me moshën.
“Ëndërrimi përkufizohet si përvoja subjektive që ndodh gjatë gjumit,” tha për Live Science Michael Schredl, drejtues i laboratorit të gjumit në Institutin Qendror të Shëndetit Mendor në Gjermani. “Ajo që marrim ne është vetëm ëndrra ose rrëfimi i ëndrrës, pra rikujtimi i asaj që ka ndodhur në gjumë.”
Në fund të jetës, dhe gjatë procesit të vdekjes, njerëzit shpesh raportojnë se shohin të afërm të ndjerë dhe vizione të mbledhjes së gjërave e përgatitjes për një udhëtim në ëndrrat e tyre. Studimet mbi pacientët në azil kanë treguar se këto ëndrra janë shpesh qetësuese dhe u japin njerëzve paqe, duke pasqyruar reflektimin që shfaqet zakonisht në fund të jetës. / Live Science – Syri.net
