Në kohën e duhur ku po shtohen udhëtimet e pushimeve, një version i ri i Modelit Magnetik Botëror (WMM) sapo është publikuar, duke parashikuar të ardhmen e fushës magnetike të Tokës. Modeli i përditësuar tregon vendndodhjen e fundit të polit verior magnetik, i cili ka lëvizur gradualisht drejt Siberisë gjatë dekadave të fundit.
Çfarë është modeli magnetik botëror?
WMM, i cili duhet të përditësohet çdo pesë vjet, ndjek ndryshimet në fushën magnetike të Tokës. Ky model ofron informacione thelbësore për industrinë e aviacionit dhe atë detare, të cilat duhet të përditësojnë sistemet e navigimit për të reflektuar të dhënat e fundit. WMM është modeli standard që përdoret nga disa agjenci të qeverisë së SHBA-së dhe organizata ndërkombëtare, dhe ndikon madje edhe te qytetarët që mbështeten në GPS të saktë për të arritur destinacionin e tyre.
WMM2025 i ri u publikua javën e kaluar dhe do të jetë i vlefshëm deri në vitin 2029. Mes ndryshimeve të vazhdueshme në fushën magnetike të Tokës, ajo më e dukshmja është lëvizja e polit magnetik verior. Poli magnetik verior nuk është i njëjtë me Polin e Veriut Gjeografik, pikën më veriore të aksit të Tokës (në gjerësinë 90 gradë veriore).
Lëvizja e Polit magnetik verior
Prej më shumë se një shekulli, poli magnetik verior ka qenë duke lëvizur ngadalë përmes Arktikut. Pozicioni i tij u vëzhgua për herë të parë në vitin 1831 në Nunavut, Kanadaja veriore, nga eksploruesi britanik James Clark Ross. Që atëherë, ai ka përparuar më tej në Oqeanin Arktik; fillimisht, po lëvizte me rreth 15 kilometra në vit, por duke filluar nga vitet 1990, filloi të përshpejtohej me një shpejtësi prej rreth 50-60 kilometra në vit. Kjo lëvizje e përshpejtuar shkaktohet nga një proces i vazhdueshëm që ndodh nën sipërfaqen e Tokës, shpesh i referuar si teoria e dinamos.
Fusha magnetike e Tokës është gjithmonë në ndryshim për shkak të forcave brenda bërthamës së jashtme fluide (poshtë mantelit shkëmbor), ku shtjella e hekurit të shkrirë krijon rrjedha masive elektrike. Këto rrjedha, nga ana tjetër, mirëmbajnë fushën magnetike të Tokës.
Rezulton se një betejë mes dy lobeve të mëdhenj magnetikë nën Kanadanë dhe Siberinë ka nxitur lëvizjen e polit verior magnetik. Ndryshimet në rrjedhën e bërthamës midis viteve 1970 dhe 1999 zgjatën lobin kanadez, duke i dhënë përparësi lobi siberian. Si pasojë, poli magnetik verior vazhdon të lëvizë drejt Siberisë dhe do të vazhdojë me këtë trend gjatë dekadës së ardhshme, duke udhëtuar ndoshta 390-660 km më tej.
Një studim i vitit 2022, i botuar në Earth and Planetary Science Letters, zbuloi se trajektorja e polit magnetik verior gjatë shekullit të fundit është vetëm kapitulli më i fundit i një lufte të gjatë. Duke ekzaminuar gjashtë bërthama sedimente nga Svalbardi, një arkipelag norvegjez në Oqeanin Arktik, studiuesit zbuluan se poli magnetik ka lëvizur përpara dhe prapa midis Kanadasë dhe Siberisë gjatë 22,000 viteve të fundit.
Gjatë këtyre 22,000 viteve, poli magnetik ka përjetuar periudha stabiliteti dhe përshpejtimi të shtuar, që përkojnë me shfaqjen dhe zhdukjen e njollave magnetike në fushë.
Roli i fushës magnetike të Tokës
Fusha magnetike e Tokës gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në mbrojtjen e sipërfaqes nga era diellore dhe masat koronale të diellit, të cilat shtyjnë plazmë dhe grimca të magnetizuara nga kurora e Diellit. Edhe pse fusha jonë magnetike na mbron nga këto fenomene kozmike, ka raste kur stuhitë gjeomagnetike arrijnë të depërtojnë atmosferën tonë.
Kjo mund të shkaktojë një sërë problemesh, si dëmtimi i satelitëve, ndërprerja e komunikimit me radio dhe shkaktimi i ndërprerjeve të energjisë elektrike. Sidoqoftë, stuhitë janë ndoshta më të njohura për aurorat mahnitëse që prodhojnë. Stuhitë e fuqishme goditën Tokën në maj dhe tetor 2024, duke çuar në shfaqje të ndritshme ngjyrash në qiellin e natës.
Fusha magnetike ka pësuar dobësim prej rreth 9 për qind gjatë 200 viteve të fundit, dhe një zonë midis Afrikës dhe Amerikës së Jugut ka përjetuar një reduktim të ndjeshëm në intensitetin magnetik, duke tërhequr vëmendjen e shkencëtarëve. Kjo zonë, e quajtur Anomalia e Atlantikut të Jugut, mund të jetë një shenjë e hershme që polet magnetike të Tokës mund të përmbysen. Megjithëse kjo tingëllon frikësuese, planeti ynë ka mbijetuar qindra përmbysje polesh gjatë ekzistencës së tij. Sidoqoftë, është e vështirë të parashikohet ndikimi i mundshëm i një përmbysjeje të re të poleve, pasi e fundit ndodhi 780,000 vite më parë.
Por dobësimi i fushës magnetike nuk çon gjithmonë në përmbysje poleve, të cilat zgjasin mijëra vite për t’u realizuar. Anomalia e Atlantikut të Jugut madje mund të zhduket me kalimin e kohës, sipas një studimi të vitit 2022 që thotë se është pjesë e një ngjarjeje të përsëritur që ka ndodhur herë pas here gjatë 9000 viteve të fundit. Edhe pse një përmbysje polesh ka të ngjarë të mos ndodhë për mijëvjeçarë, shkencëtarët do të vazhdojnë të mbajnë nën vëzhgim variacionet brenda fushës magnetike. / Discover Magazine – Syri.net
