Bota

Shpresa e fundit

Harriet Sherwood

โ€œDita pas luftรซsโ€ midis Izraelit dhe Hamasit nรซ Gaza mund tรซ jetรซ ende javรซ apo muaj larg. Por do tรซ vijรซ. โ€œKur kjo krizรซ tรซ marrรซ fund, duhet tรซ ketรซ njรซ vizion pรซr atรซ qรซ do tรซ vijรซ mรซ pas,โ€ tha presidenti amerikan Joe Biden kohรซt e fundit. โ€œDhe sipas kรซndvรซshtrimit tonรซ, duhet tรซ jetรซ njรซ zgjidhje me dy shtete.โ€

Nรซ sfondin e cikleve tรซ pรซrsรซritura tรซ dhunรซs dhe njรซ pushtimi ushtarak qรซ zgjat mรซ shumรซ se gjysmรซ shekulli, diplomatรซt dhe analistรซt pajtohen se paqja e qรซndrueshme duhet tรซ pasojรซ luftimet mรซ tรซ pรซrgjakshme midis izraelitรซve dhe palestinezรซve nรซ disa dekada.

Zgjidhja me dy shtete pรซr konfliktin qรซ ka pllakosur rajonin pรซr gati njรซ shekull โ€“ ndarja e tokรซs midis lumit Jordan dhe Mesdheut pรซr tรซ krijuar dy shtete, Izraelit dhe Palestinez, qรซ bashkรซjetojnรซ nรซ fqinjรซsi โ€“ รซshtรซ mbรซshtetur vazhdimisht nga udhรซheqรซsit botรซrorรซ.

TS Poll - Loading poll ...

Por ka rezultuar e pamundur qรซ Izraeli dhe palestinezรซt tรซ arrijnรซ njรซ marrรซveshje. Dhe, qรซ kur bisedimet e ndรซrmjetรซsuara nga John Kerry, atรซherรซ sekretari amerikan i shtetit, u ndalรซn nรซ vitin 2014, e teksa vendbanimet hebraike nรซ Bregun Perรซndimor dhe Jeruzalemin Lindor janรซ zgjeruar, konsensusi ka qenรซ se zgjidhja me dy shtete ka โ€œvdekurโ€.

Kjo pikรซpamje รซshtรซ pรซrforcuar nga sondazhet e opinionit tรซ kryera pak para sulmit vdekjeprurรซs tรซ Hamasit ndaj qytetarรซve izraelitรซ mรซ 7 tetor. Nรซ shtator, njรซ studim i Qendrรซs Kรซrkimore Pew zbuloi se vetรซm 35% e izraelitรซve besonin se โ€œmund tรซ gjendet njรซ mรซnyrรซ qรซ Izraeli dhe njรซ shtet i pavarur palestinez tรซ bashkรซjetojnรซ nรซ mรซnyrรซ paqรซsoreโ€ โ€“ njรซ rรซnie prej 15 pikรซ pรซrqindjeje qรซ nga viti 2013.

Dhe njรซ sondazh i Gallup zbuloi se vetรซm 24% e palestinezรซve qรซ jetonin nรซ Bregun Perรซndimor, Gaza dhe Jeruzalemin Lindor mbรซshtesin njรซ zgjidhje me dy shtete, nga 59% nรซ qรซ ishin nรซ vitin 2012. Tรซ rinjtรซ palestinezรซ ishin dukshรซm mรซ pak entuziastรซ se prindรซrit e tyre.

A mund tรซ ringjallet zgjidhja me dy shtete? Dhe, duke pasur parasysh luftรซn e vazhdueshme, tensionet rajonale dhe praninรซ e kolonรซve nรซ atรซ qรซ do tรซ ishte njรซ shtet palestinez, si mund tรซ duket ajo?

โ€œNuk ka alternativa tรซ tjera tรซ mundshme,โ€ thotรซ Yossi Mekelberg, njรซ bashkรซpunรซtor nรซ qendrรซn Chatham House.

โ€œZgjidhja me dy shtete รซshtรซ alternativa mรซ pak e keqe pรซr tโ€™u mundรซsuar izraelitรซve dhe palestinezรซve tรซ pรซrmbushin tรซ drejtat e tyre politike, civile dhe njerรซzore.โ€

Yossi Beilin, njรซ ish-negociator izraelit pรซr paqen, thotรซ: โ€œKjo รซshtรซ zgjidhja e vetme โ€“ nuk ka konkurrencรซ realisteโ€.

Por sipas Aaron David Miller, kรซshilltar pรซr Lindjen e Mesme pรซr administratรซn demokratike dhe republikane, โ€ duhet tรซ bรซjmรซ dallimin midis aspiratรซs dhe realitetitโ€. Ai gjithashtu paralajmรซroi: โ€œShanset janรซ shumรซ, shumรซ tรซ ulรซta. ร‹shtรซ nรซ thelb njรซ mision i pamundur.โ€

Ka shumรซ pengesa nรซ rrugรซn e njรซ zgjidhjeje me dy shtete, thotรซ Miller. Menjรซherรซ pas luftรซs, โ€œdo tรซ mbeten dy shoqรซri thellรซsisht tรซ traumatizuaraโ€.

Qeveria e ekstremit tรซ djathtรซ tรซ Izraelit รซshtรซ kundรซr idesรซ sรซ njรซ shteti tรซ pavarur palestinez dhe udhรซheqรซsi i saj, Benjamin Netanyahu, ka bllokuar pรซrparimin nรซ kรซtรซ รงรซshtje pรซr shumรซ vite. Pak presin qรซ ai tรซ mbijetojรซ si kryeministรซr pasi tรซ pรซrfundojรซ lufta, por nuk ka asnjรซ alternativรซ tรซ dukshme pro paqes.

Autoriteti Palestinez, i udhรซhequr nga Mahmoud Abbas, i cili ka munguar kryesisht nรซ skenรซ muajin e kaluar, nuk ka besueshmรซri nรซ publik. Abbas รซshtรซ 87 vjeรง dhe mandati i tij katรซrvjeรงar si president, deri mรซ tani ka zgjatur gati 19 vjet.

Pasardhรซsi i tij i vetรซm i besueshรซm, Marwan Barghouti, njรซ udhรซheqรซs i lartรซ i fraksionit politik Fatah dhe hero pรซr shumรซ palestinezรซ, ka qenรซ nรซ njรซ burg izraelit pรซr 21 vjet, duke vuajtur pesรซ dรซnime tรซ pรซrjetshme pรซr vrasje.

โ€œAi qรซ mungon nga tรซ dyja palรซt รซshtรซ lidershipi dhe vullneti politik. Tรซ dyja palรซt duhet tรซ zgjohen pas kรซsaj lufte tรซ tmerrshme dhe tรซ gjejnรซ lidership tรซ riโ€, thotรซ Mekelberg.

Nรซ SHBA, tradicionalisht drejtuese e procesit tรซ paqes nรซ Lindjen e Mesme, energjitรซ e Bidenit do tรซ pรซrthithen pashmangshmรซrisht nga lufta pรซr tรซ mbajtur presidencรซn e tij gjatรซ 12 muajve tรซ ardhshรซm. Nรซse ai humbet pรซrballรซ Donald Trump, shanset pรซr tรซ ringjallur zgjidhjen me dy shtete janรซ afรซr zeros.

Shtetet arabe, tรซ cilat do tรซ ishin aktore vendimtare nรซ รงdo proces, mund tรซ frenohen nga zemรซrimi i popullatรซs sรซ tyre, pรซr njรซ numรซr tรซ madh viktimash civile dhe njรซ krize tรซ humanitare nรซ Gaza.

Dhe edhe nรซse Izraeli, palestinezรซt, SHBA-tรซ dhe vendet arabe do tรซ ishin tรซ vendosur pรซr tรซ รงuar pรซrpara njรซ proces tรซ ri paqeje, sfidat kryesore tรซ รงdo marrรซveshjeje โ€“ kufijtรซ dhe vendbanimet izraelite nรซ Bregun Perรซndimor dhe Jeruzalemin Lindor, e ardhmja e Jeruzalemit, โ€œE drejta e kthimitโ€ e refugjatรซve palestinezรซ dhe pasardhรซsve tรซ tyre, siguria dhe Gaza โ€“ janรซ ende nรซ tryezรซ.

Megjithatรซ, parimet pรซr njรซ marrรซveshje janรซ pranuar pรซr shumรซ vite, thotรซ Hiba Husseini, avokate palestineze me banim nรซ Ramallah. โ€œNe e dimรซ se si duket njรซ zgjidhje me dy shtete.โ€

Ajo dhe Beilin kanรซ bรซrรซ njรซ propozim pรซr njรซ konfederatรซ izraelito-palestineze โ€“ njรซ โ€œbashkรซjetesรซ e dy shteteve sovraneโ€ โ€“ pรซr tรซ trajtuar njรซ sรซrรซ detajesh.

Disa vendbanime hebraike afรซr โ€œvijรซs sรซ gjelbรซrโ€ tรซ para vitit 1967 โ€“ linja e marrรซveshjes sรซ armรซpushimit tรซ vitit 1949, qรซ pasoi shpalljen e shtetit tรซ Izraelit nรซ 1948 โ€“ do tรซ pรซrfshiheshin nรซ Izrael, me kompensim shkรซmbimet e tokรซs pรซr njรซ shtet tรซ ri palestinez; njรซ parim i pranuar gjerรซsisht nga tรซ gjitha palรซt.

Sipas planit tรซ konfederatรซs, izraelitรซt qรซ jetojnรซ nรซ vendbanime mรซ tรซ thella nรซ Bregun Perรซndimor do tรซ jenรซ nรซ gjendje tรซ zgjedhin nรซse do tรซ zhvendosen nรซ shtรซpi brenda Izraelit apo do tรซ qรซndrojnรซ aty ku janรซ si qytetarรซ izraelitรซ, por banorรซ tรซ pรซrhershรซm tรซ Palestinรซs, duke rรซnรซ dakord tรซ respektojnรซ ligjet e shtetit tรซ ri. Njรซ numรซr qytetarรซsh palestinezรซ do tรซ mund tรซ lรซvizin nรซ Izrael, me tรซ njรซjtat kushte.

Qyteti i Vjetรซr i Jeruzalemit, shtรซpia e vendeve tรซ shenjta tรซ rรซndรซsishme myslimane, hebraike dhe tรซ krishtera, do tรซ bรซhej njรซ โ€œqytet i hapurโ€, i administruar sรซ bashku nga tรซ dy shtetet. Qyteti i hapur mรซ vonรซ do tรซ zgjerohej pรซr tรซ pรซrfshirรซ tรซ gjitha lagjet e tij hebreje dhe myslimane.

Gaza โ€œnuk mund tรซ lihet jashtรซโ€ nga njรซ shtet i ardhshรซm palestinez, thotรซ Husseini. Do tรซ duhet tรซ ketรซ korridore tokรซsore midis Bregut Perรซndimor dhe Gazรซs pรซr tรซ lejuar aksesin, por โ€œtashmรซ ka plane pรซr taโ€.

Sipas kรซtyre planeve ekzistuese, njรซ shtet palestinez do tรซ kishte njรซ forcรซ policie, por jo njรซ ushtri apo forcรซ ajrore; dhe njรซ numรซr simbolik i pasardhรซsve tรซ refugjatรซve palestinezรซ do tรซ lejoheshin tรซ ktheheshin pรซr tรซ jetuar nรซ Izrael.

Parimi i dy shteteve qรซ jetojnรซ krah pรซr krah รซshtรซ โ€œjo vetรซm i mundshรซm, por edhe kritikโ€, thotรซ Huseini. โ€œPara kรซsaj lufte, ekzistonte njรซ politikรซ e โ€˜menaxhimitโ€™ tรซ konfliktit. Tani รซshtรซ e qartรซ se ishte njรซ politikรซ e dรซshtuar.โ€

Ndรซrkohรซ, zgjidhja me njรซ shteti ka marrรซ vrull, veรงanรซrisht nรซ mesin e palestinezรซve dhe mbรซshtetรซsve tรซ tyre, nรซ mungesรซ tรซ ndonjรซ lรซvizjeje drejt njรซ shteti palestinez krahas njรซ shteti izraelit.

Ideja รซshtรซ nรซ thelb qรซ njรซ shtet demokratik tรซ ekzistojรซ nรซ tokรซn qรซ tani รซshtรซ Izraeli dhe territoret palestineze, me vota tรซ barabarta pรซr tรซ gjithรซ. Por nรซ mรซnyrรซ tรซ pashmangshme do tรซ nรซnkuptonte fundin e shtetit hebre, pasi hebrenjtรซ do ishin brenda popullsisรซ sรซ njรซ shteti tรซ vetรซm.

Numrat tashmรซ janรซ tรซ pabarabartรซ. Sipas byrosรซ izraelite tรซ statistikave vitin e kaluar, hebrenjtรซ pรซrbรซnin 74% tรซ popullsisรซ izraelite, me 7 milionรซ banorรซ. Popullsia arabe e Izraelit ishte 21%, ose pothuajse 2 milionรซ. Kรซtรซ vit, Byroja Qendrore Palestineze e Statistikave e vlerรซsoi popullsinรซ e Bregut Perรซndimor dhe Gazรซs nรซ pothuajse 5.5 milionรซ.

Kur i shtohen 2 milionรซ palestinezรซt qรซ jetojnรซ nรซ Izrael, totali รซshtรซ gati 7.5 milionรซ โ€“ mรซ shumรซ se popullsia hebreje e Izraelit. Dhe popullsia palestineze รซshtรซ dukshรซm mรซ e re dhe pรซr kรซtรซ arsye po rritet mรซ shpejt.

Zgjidhja me njรซ shtet รซshtรซ jorealiste, thotรซ Yehuda Shaul, bashkรซthemelues i Ofek, njรซ institut i pavarur izraelit i pรซrkushtuar pรซr tรซ รงuar pรซrpara njรซ zgjidhje me dy shtete. โ€œA mund ta shihni njรซ realitet nรซ tรซ cilin hebrenjtรซ izraelitรซ heqin dorรซ nga hegjemonia demografike brenda vijรซs sรซ gjelbรซr dhe vendosin tรซ ndajnรซ tokรซn dhe tรซ bรซhen pakicรซ?โ€

Por, ai shton: โ€œA besoj se zgjidhja me dy shtete รซshtรซ afรซr? Jo. A besoj se projekti kombรซtar i shtetit tรซ Izraelit รซshtรซ tรซ parandalojรซ njรซ rezultat me dy shtete? Po.โ€

Publiku palestinez shpejt do tรซ ripรซrqafonte njรซ zgjidhje me dy shtete, thotรซ Husseini. โ€œOpinioni nรซ rrugรซ i pรซrgjigjet asaj qรซ po ndodh. Humori pasqyron momentin, dhe tani momenti รซshtรซ shumรซ i errรซt. Por nรซse kemi njรซ horizont ku mund tรซ shohim njรซ fund tรซ lojรซs, humori do tรซ ndryshojรซ.โ€

BE-ja ka thรซnรซ se รซshtรซ โ€œgati tรซ kontribuojรซ nรซ ringjalljen e njรซ procesi politik mbi bazรซn e zgjidhjes me dy shteteโ€. Ajo ka bรซrรซ thirrje pรซr njรซ konferencรซ paqeje qรซ do tรซ mbahet brenda gjashtรซ muajve nga pรซrfundimi i luftรซs.

โ€œPaqja nuk do tรซ vijรซ vetvetiu; ajo duhet tรซ ndรซrtohetโ€, tha Josep Borrell, shefi i politikรซs sรซ jashtme tรซ BE-sรซ. โ€œZgjidhja me dy shtete mbetet e vetmja e zbatueshme qรซ ne njohim. Dhe nรซse kemi vetรซm njรซ zgjidhje, duhet tโ€™i kushtojmรซ tรซ gjithรซ energjinรซ tonรซ politike pรซr ta arritur atรซ.โ€

Shumica e vรซzhguesve pajtohen se nevojitet njรซ udhรซheqje e freskรซt dhe e guximshme politike nga tรซ dyja palรซt. โ€œTรซ dyja palรซt do tรซ duhet tรซ bรซjnรซ llogaritรซ,โ€ thotรซ Miller. โ€œAjo qรซ nevojitet รซshtรซ njรซ [Nelson] Mandela dhe njรซ [FW] De Klerk, ose dikush i ngjashรซm. Liderรซ mund tรซ dalin sรซrish โ€“ shikoni [presidentin ukrainas Volodymyr] Zelenskiy.

Sipas Beilin, me lidership dhe vullnet politik, njรซ marrรซveshje kuadรซr mund tรซ arrihet relativisht shpejt: โ€œJo pak javรซ, por nรซ njรซ vit รซshtรซ e mundur,โ€ tha ai. Mbรซshtetja publike do tรซ pasonte direkt.

Ai shton: โ€œNรซ prag tรซ Oslos [marrรซveshjeve historike tรซ paqes tรซ 1993], pati kundรซrshtim tรซ plotรซ ndaj รงdo kontakti me PLO [Organizata pรซr ร‡lirimin e Palestinรซs]. Pasi u firmos marrรซveshja, pati njรซ mbรซshtetje tรซ madhe. Dhe unรซ besoj se, nรซse mund tรซ arrihet njรซ marrรซveshje pas kรซsaj lufte, do tรซ ketรซ gjithashtu mbรซshtetje tรซ madhe.โ€ Observer โ€“ Bota.al