Një vulë guri nga periudha e Tempullit të Parë Judaik, rreth 2700 vjet më parë, u zbulua pranë Murit Jugor të Malit të Tempullit, njoftoi Autoriteti i Antikiteteve të Izraelit (IAA) në një njoftim për shtyp të enjten në mëngjes.
“Vula e gurit tejet e rrallë dhe e pazakontë… që mban një emër të gdhendur në shkrimin paleo-hebre dhe një figurë me krahë” është bërë prej guri të zi dhe konsiderohet “një nga më të bukurat e zbuluar ndonjëherë në gërmimet në Jerusalemin e lashtë”, thanë drejtorët e gërmimeve dr. Yuval Baruch dhe Navot Rom.
Vula është përdorur si një hajmali, si dhe një mjet për të nënshkruar dokumente dhe certifikata. Figura e paraqitur në qendër të saj është përshkruar në profil dhe ka një grup krahësh. Figura mban një këmishë me vija dhe një kapelë ose kurorë, dhe shkrim paleo-hebre në vulë thotë, “LeYehoʼezer ben Hoshʼayahu”, që përkthehet në “Për Jeho’ezer, birin e Hosh’ayahut”.
“Ky është një zbulim jashtëzakonisht i rrallë dhe i pazakontë. Kjo është hera e parë që një ‘xhind’ me krahë – një figurë magjike mbrojtëse – është gjetur në arkeologjinë izraelite dhe rajonale. Figura të demonëve me krahë janë të njohura në artin neo-asirian të shekujve 9-7 p.e.s,, dhe ato konsideroheshin si një lloj demoni mbrojtës,” tha arkeologu dhe asiriologu i IAA, dr. Filip Vukosavovic.
Studiuesit besojnë se vula, e përdorur si një hajmali, u mbajt fillimisht nga emri i dytë. Ata “mbanin një pozicion të lartë në administratën e Mbretërisë së Judës”. Hajmalia, e cila mishëron një simbol të autoritetit, është bërë nga një judahit “në një nivel shumë të lartë artistik”, shpjegoi dr. Vukosavovic.
Emri “Yeho’ezer” shfaqet në Bibël në formën e tij të shkurtuar si “Yo’ezer”, i cili ishte një nga luftëtarët e mbretit David. Për më tepër, një emër i ngjashëm, “Azariah ben Hoshʼaya”, përmendet në librin e Jeremisë dhe përshkruan ngjarje nga epoka e Tempullit të Parë, rreth 2700 vjet më parë.
Ndikimi asirian gjatë epokës së Tempullit të Parë
Emri i vulës është i strukturuar me dy pjesët e emrit të parë në rend të kundërt në krahasim me tekstin biblik dhe emri i dytë shfaqet në formën e tij të shkurtuar, një stil shkrimi tipik për periudhën kohore.
Prof. Ronny Reich nga Universiteti i Haifas, një partner hulumtues në studim, vëren se “krahasimi i formës së shkronjave dhe shkrimit me ato të vulave dhe bullave të tjera hebraike (mbresa vulash balte) nga Jerusalemi tregon se, ndryshe nga gdhendja e kujdesshme e demonit, duke shkruar emrat në vulë, u bë në mënyrë të lëmuar. Nuk është e pamundur që ndoshta ka qenë vetë Jehoezeri ai që ka gdhendur emrat në objekt”, gjë që mund të sugjerojë një lidhje personale mes pronarit të vulës dhe krijimit të tij.
“Kjo është një dëshmi e mëtejshme e aftësive të leximit dhe shkrimit që ekzistonin në këtë periudhë,” shtoi dr. Baruch, duke sfiduar nocionin se shkrim-leximi ishte i kufizuar në elitën e shoqërisë.
Dr. Baruch sugjeroi që njerëzit 2700 vjet më parë zotëronin aftësi të leximit dhe shkrimit të nevojshme për aktivitetet tregtare, të paktën në një nivel bazë. Dr. Baruch theksoi gjithashtu dizajnin unik të vulës, duke vënë në dukje se “figura e një njeriu me krahë në një stil të veçantë neo-asirian është unike dhe shumë e rrallë në stilet glifike të periudhës së vonë të Tempullit të Parë. Këtu është qartësisht i dukshëm ndikimi i Perandorisë Asiriane, e cila kishte pushtuar të gjithë rajonin.”
Zbulimi i vulës së lashtë ofron kuptime të reja të ndikimit të Perandorisë Asiriane në Judë, veçanërisht në Jerusalem, gjatë periudhës së Tempullit të Parë. Vula, e cila paraqet një demon si shenjë e saj, pasqyron këtë ndikim, ndërsa shkrimi hebraik i përdorur për emrin e pronarit, Yehoʼezer, thekson lidhjen e tij me kulturën lokale judahite. Dëshmitë arkeologjike, veçanërisht nga Qyteti i Davidit dhe Mali i Tempullit, tregojnë shtrirjen e ndikimit kulturor asirian në rajon.
Ministri i Trashëgimisë, Rabini Amichai Eliyahu e përshëndeti zbulimin, duke vënë në dukje rëndësinë e tij në demonstrimin e rëndësisë dhe qendrës së Jerusalemit 2700 vjet më parë.
Vula e rrallë do t’i paraqitet publikut në “Konferencën e Kërkimit të Qytetit të Davidit” të 25-të vjetore në Jerusalem të mërkurën, më 4 shtator, duke ofruar njohuri të mëtejshme mbi historinë e Judës gjatë periudhës së Tempullit të Parë./The Jerusalem Post – Syri.net
